Έχουμε άραγε αναρωτηθεί ποτέ γιατί η Κέρκυρα βομβαρδίστηκε τόσο συχνά και σκληρά από τους Ιταλούς κατά τους πρώτους μήνες του ελληνοϊταλικού πολέμου, τη στιγμή που δεν είχε στρατηγική και στρατιωτική σημασία; Ο δε βομβαρδισμός ανήμερα των Χριστουγέννων του ’40 αποτελεί πραγματικά μια ελεεινή πράξη. Σίγουρα αυτοί οι συχνοί βομβαρδισμοί και οι αεροπορικές επιδρομές μαρτυρούν την θέληση των Ιταλών να τρομοκρατήσουν και να πτοήσουν το ηθικό του πληθυσμού, αλλά, όπως θα δούμε, υπάρχουν και κάποιοι άλλοι λόγοι για τους οποίους η ιταλική αεροπορία επισκέπτονταν τόσο  συχνά τους ουρανούς της Κέρκυρας.

Δίνοντας…το παράδειγμα

Ένα από τα δόγματα του φασισμού ήταν ο μύθος του Ιταλού πολεμιστή και γύρω από αυτό το μύθο πλάστηκε η φασιστική προπαγάνδα. Με την κήρυξη του πολέμου το καθεστώς δεν μπορούσε να μείνει στα ασφαλή μετόπισθεν και βάλθηκε να δώσει το παράδειγμα…«αλά ιταλικά», βέβαια. Ήδη λίγα χρόνια πριν, στον πόλεμο της Αβησσυνίας, πολλά υψηλά στελέχη του φασισμού είχαν μεταβεί στη εμπόλεμη ζώνη, αναζητώντας εύκολα παράσημα προς επίδειξη. Από τις πρώτες μέρες του πολέμου αλλά και κατά τον Νοέμβριο του ’40, όταν η κατάσταση είχε ήδη πάρει αρνητική τροπή για τους Ιταλούς, αρκετά στελέχη του κόμματος πήραν το δρόμο για την Αλβανία, ενώ τον Γενάρη του 1941 ο ίδιος ο Μουσολίνι έδωσε εντολή για μαζική και αμερόληπτη επιστράτευση των υψηλών στελεχών του φασισμού και μετάβασή τους στη ζώνη επιχειρήσεων. Αν και αρκετοί παρουσιάστηκαν με ειλικρινά αισθήματα, ακόμη πιο πολλοί πρόλαβαν και έτρεξαν από μόνοι τους στο «μέτωπο», επιλέγοντας Σώμα και προορισμό. Δεν πήγαιναν βέβαια σαν απλοί φαντάροι, επέλεγαν (πολλές φορές με διαπραγματεύσεις ή και με απειλές) βαθμούς από ταγματάρχη μέχρι στρατηγό. Δεν υπήρχε ασφαλώς το αίσθημα της αυταπάρνησης, πιο πολύ ήταν μια κούρσα για εύκολα ασημένια μετάλλια, για «φούσκωμα» του προσωπικού τους φακέλου και για να μπορέσουν μετά την «νίκη» να πουν «εγώ ήμουν εκεί», αντιμετωπίζοντας ένα υπολογισμένο και σχετικά μικρό κίνδυνο για τη ζωή τους. (Για παράδειγμα, ο Γ.Γ. του φασιστικού κόμματος Ακίλε Σταράτσε, ύστερα από ένα ελαφρύ τραυματισμό στο χέρι από χειροβομβίδα στην Αλβανία, απένειμε…στον εαυτό του παράσημο τραυματισμού, ενάντια σε όλους τους κανονισμούς).

O Παβολίνι και ο Τσιάνο στην Ανατ. Αφρική

Savoia Marchetti SM.79 “Sparviero” στον ουρανό της Ελλάδας, Νοέμβριος 1940

Ο Τσιάνο, γαμπρός του Μουσολίνι, ο Παβολίνι (υπουργός Λαϊκής Παιδείας) και ο Ρικάρντι (υπουργός Εμπορίου και Αξιών), ήταν έφεδροι αξιωματικοί της Π. Αεροπορίας και είχαν κληθεί σε μονάδες βομβαρδιστικών στην Απουλία. Ο Τσιάνο (αρχικά με βαθμό υποσμηνάρχου) μαζί με τον Παβολίνι υπηρέτησε σε ένα σμήνος  SM79 επίγειου βομβαρδισμού και ο Ρικάρντι σε ένα σμήνος Cant Z 1007 bis, όπου υπηρετούσαν και οι γιοι του Μουσολίνι. Ένα τηλεγράφημα του Μουσολίνι διέταζε πως τα υψηλά στελέχη δεν θα έπρεπε να χαίρουν ξεχωριστής αντιμετώπισης και τους απαγόρευε μάλιστα να έχουν προσωπικές ορντινάντες και βαλίτσες. Όμως, όπως παραδέχτηκε και ο Πρίκολο, Αρχηγός της Πολεμικής Αεροπορίας, οι διοικητές των μονάδων δεν υπάκουσαν και έκαναν του κεφαλιού τους, βλέποντας την ευκαιρία να αποκτήσουν  πολιτική  «άκρη» και φιλία,  χρήσιμες για το μέλλον.

Αξίζει να σημειώσουμε πως στη καίρια σύσκεψη της 15ης Οκτωβρίου, όπου καθορίστηκαν οι γενικές γραμμές της επίθεσης εναντίον της Ελλάδας, ο Πρίκολο δεν καλέστηκε καν και όταν ρωτήθηκε από τον Ranza, διοικητή της ιταλικής αεροπορίας στην Αλβανία, ποιά ήταν τα σχέδια για την υποστήριξη του στρατού, ομολόγησε πως δεν τα γνώριζε! Αυτό οφείλεται μερικώς στο ασήμαντο πολιτικό βάρος που είχε ο Πρίσκολο αλλά πιο πολύ στην αλαζονεία της ηγεσίας, που θεωρούσε την επίθεση στην Ελλάδα απλό περίπατο και υπόθεση ημερών.

Αριστερά  τα πλάνα  του σμηναγού Ανέλι κατά την κατάληψη της Κέρκυρας. Δεξιά: Savoia Marchetti SM81 στην Αλβανία.  Με ξύλινο σκάφος και ήδη  ξεπερασμένο κατά την έναρξη του πολέμου, χρησίμευσε και σαν μεταγωγικό.

Κέρκυρα,  χορηγός παρασήμων

Αλλά και τα ίδια τα υψηλά στελέχη του φασισμού, τα οποία εμφανίζονταν μόνο κατά διαστήματα στις μονάδες (φορώντας μάλιστα και προσωπικές στολές, εκτός κανονισμού), απαιτούσαν όλο και περισσότερο ευνοϊκή μεταχείριση. Για παράδειγμα, ο Ρικάρντι διαμαρτύρονταν πως οι σχηματισμοί του Τσιάνο συνοδεύονταν πάντα από καταδιωκτικά και απαιτούσε και αυτός το ίδιο. Αλλά το χειρότερο, οι διοικητές των μονάδων συχνότατα άλλαζαν στόχους και προορισμούς στις μοίρες που ανήκαν τα βαρύγδουπα ονόματα, για να μην τους βάλουν σε κίνδυνο ή για να μην τους ταλαιπωρήσουν με χρονοβόρες αποστολές. Έτσι, ριψοκίνδυνοι και μακρινοί προορισμοί ή ακόμα και πραγματικά σημαντικής σημασίας στρατηγικοί στόχοι αποφεύγονταν και τις πιο πολλές φορές οι διοικητές επέλεγαν τη Κέρκυρα. Το νησί θεωρούνταν μαλακός στόχος, χωρίς αντιαεροπορική προστασία και η απόσταση που την χώριζε από τις βάσεις ήταν κοντινή. Ουσιαστικά ήταν ένας ιδανικός στόχος για να στείλουν τους υψηλόβαθμους επισκέπτες.  Το νησί πλήρωσε αρκετά την υπερβολική εξυπηρετικότητα αυτών των διοικητών και μάλλον συνέβαλε στο καρφίτσωμα κάποιων ασημένιων μεταλλίων «ανδρείας» στο στήθος των υψηλόβαθμων στελεχών του φασισμού. Θεωρείται βέβαιο πως αυτή η κινητοποίηση των υψηλόβαθμων δεν συνέβαλε ουσιαστικά στη ιταλική πολεμική προσπάθεια, αλλά αντίθετα έδωσε σε αυτά τα άτομα μια κατ’ επίφαση εικόνα ηρωισμού και αυταπάρνησης, εξαγορασμένη με ένα εξευτελιστικά χαμηλό αντίτιμο. O Τσιάνο θα υπηρετήσει τις πρώτες μέρες της ιταλικής επίθεσης  το 1940 και για ένα τρίμηνο στις αρχές του 1941. Θα επιστρέψει από το «μέτωπο» με συνολικά 3 παράσημα και 2 μετάλλια.

Αλλά η Κέρκυρα δεν χάρισε εύκολα μετάλλια στην Ιταλική Αεροπορία μόνο εκείνους τους μήνες. Όταν το πρωί της  28ης Απριλίου προσθαλασσώθηκαν 5 υδροπλάνα καταλαμβάνοντας την Κέρκυρα, ενώ πλήθος βομβαρδιστικών και μαχητικών υπερίπταντο απειλητικά σε χαμηλό ύψος πάνω από την πόλη, ένας αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας φασιστικών φρονημάτων που ανήκε στη φωτογραφική υπηρεσία, ο σμηναγός Μάριο Ανέλι, τράβηξε τα γνωστά πλάνα πάνω από τη πόλη (προηγούμενο βίντεο). Για αυτό το…ανδραγάθημα και για τη συμμετοχή του στη κατάληψη της Κέρκυρας του απονεμήθηκε ο στρατιωτικός σταυρός πολεμικών πράξεων(!)

«Ελεύθερον Βήμα», 30/12/40

«Καλά Χριστούγεννα» γραμμένο με βόμβες στο αεροδρόμιο των Τιράνων. Η Κέρκυρα δέχτηκε ανάλογες ευχές το απόγευμα της 25ης Δεκεμβρίου. Στο βάθος ένα S79 της 253ης Μοίρας

 

Μαύροι μήνες

«Ο άνανδρος ο Μουσολίνι
την Κέρκυρα ποθεί τρελά
γι’αυτό διαρκώς τη βομβαρδίζει
αλλά οι μπόμπες πέφτουν στα νερά».

 

Πικρή γελοιογραφία του Δεκέμβρη 1940

Η διάταξη της ιταλικής Π. Αεροπορίας και οι ζώνες ευθύνης τις πρώτες μέρες του Νοέμβρη 1940

Αυτό το τραγουδάκι έλεγαν τα Κορφιατόπουλα αντί για τα κάλαντα τις μέρες των Χριστουγέννων του 1940. Το ηθικό των κατοίκων δεν είχε λυγίσει, ο κόσμος, αν και φοβισμένος ένοιωθε τρομερή αγανάκτηση και μίσος προς την Ιταλία γιατί δεν μπορούσε να καταλάβει το πείσμα των ιταλικών επιδρομών. Η Κέρκυρα θεωρούνταν ανοχύρωτη πόλη και οι ιταλικές επιδρομές δεν ακολουθούσαν κάποιο λογικό σχήμα. Χτυπούσαν ανεξαιρέτως ό,τι έβρισκαν μπροστά τους, χωρίς να περιοριστούν στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Άλλοτε τα φρούρια, άλλοτε τα χωριά, άλλοτε τη Ρολίνα ή το λιμάνι ή το Μαρκά. Όπως επίσης και την εβραϊκή συνοικία ή το λιμάνι ή τη περιοχή της βιβλιοθήκης και του αγάλματος του Καποδίστρια. Σίγουρα δεν υπήρχαν στρατιωτικοί λόγοι, καθώς το 10° Σύνταγμα είχε διασκορπιστεί ανά τάγματα στην ύπαιθρο και τα φρούρια στην πόλη ήταν άδεια.

Κατά μέγιστο βαθμό, υπεύθυνη για τους βομβαρδισμούς στη Κέρκυρα είναι η Διοίκηση της 4ης Zona Aerea Territoriale Ζ.Α.Τ. (4η Αεροπορική Ζώνη Επικρατείας) στην Ν. Ιταλία. Αποστολή της ήταν η πλήξη στόχων στη Δ. Ελλάδα και τα Ιόνια νησιά. Διέθετε βάσεις βομβαρδιστικών στο Μπρίντιζι (Cant Z506), στο Λέτσε (SM81, FIAT BR20), και στο Γκροτάγιε (CANT Z1007 bis). Στο Λέτσε βρίσκονταν και η βάση των ιταλικών Στούκας (Ju87-B2s). Βάσεις καταδιωκτικών υπήρχαν στο Γκροτάγιε, Μπρίντιζι και Λέτσε. H συνολική δύναμη της 4ης Ζ.Α.Τ. ήταν 194 αεροπλάνα.

Aνάλογη δύναμη υπήρχε και στην Αλβανία, το  Comando Aeronautica Albania όπου επιχειρούσε στο μέτωπο και στην υπόλοιπη Ελλάδα, με συνολική δύναμη 187 αεροπλάνα. Και αυτοί θα επισκεφτούν ορισμένες φορές τη Κέρκυρα.

Μέσα σε δύο μήνες, δηλαδή από την έναρξη του πολέμου μέχρι αμέσως μετά τα Χριστούγεννα, τα ιταλικά αεροπλάνα πραγματοποίησαν 23 βομβαρδισμούς και επιδρομές, σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές. Με λίγα λόγια, κατά μέσο όρο εμφανίζονταν στον κερκυραϊκό ουρανό κάθε τρεις μέρες περίπου. Αλλά έχουμε και περιπτώσεις πολλαπλών επιδρομών την ίδια μέρα.

Πολλοί από τους κατοίκους κατέφυγαν στα χωριά και η πόλη μισοάδειασε, παρά το αρχικό απαγορευτικό των Αρχών, το οποίο αργότερα αναγκαστικά μετατράπηκε σε κάλεσμα εκκένωσης της πόλης: λόγω της αποδιοργάνωσης των κρατικών υπηρεσιών και των βλαβών στα δίκτυα ηλεκτροφώτισης και ύδρευσης, αυξάνονταν ο κίνδυνος ξεσπάσματος επιδημιών.  Υπολογίζεται πως περίπου 15.000 έφυγαν από τη πόλη, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα επισιτισμού στα χωριά. Από τη πόλη έφυγε επίσης το νοσοκομείο και το ορφανοτροφείο. Εντός του Δεκέμβρη τα καταφύγια και οι στοές στη πόλη είχαν ηλεκτροδοτηθεί και απολυμανθεί, ενώ παράλληλα η Κέρκυρα δέχεται τη συμπαράσταση της κυβέρνησης αλλά και όλης της Ελλάδας. Επειδή τα ιταλικά αεροπλάνα εμφανίζονταν αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της ημέρας, η Κέρκυρα άρχισε να ζει τη νύχτα. Νύχτα δραστηριοποιούνταν το λιμάνι, νύχτα έμπαιναν οι «φυγάδες» από τα χωριά στη πόλη για να τακτοποιήσουν τις δουλειές τους, νύχτα κυκλοφορούσε ο πληθυσμός χωρίς φόβο.

Αρνητική μορφή θα σταθεί ο νομάρχης Θεοφανόπουλος, ο οποίος με την απραξία του θα σταθεί εμπόδιο στην ανάπτυξη της κρατικής μηχανής και ο οποίος, μαζί με τον διευθυντή της Νομαρχίας, θα το σκάσει από την πόλη ήδη από τον πρώτο βομβαρδισμό και θα εγκατασταθεί σε έπαυλη στο Κανόνι, χωρίς να επιστρέψει ποτέ. Ευτυχώς τον Δεκέμβριο θα μεταβεί στην Αθήνα όπου θα παρουσιάσει τη παραίτησή του.

Από τον Γενάρη και μετά οι αεροπορικές επιδρομές κοπάζουν και δεν υπάρχουν πλέον θύματα.

Cant Z 1007bis “Alcione”, της 210ης Μοίρας με έδρα το Μπρίντιζι

 

Τα πολεμικά ανακοινωθέντα

Στα πολεμικά ανακοινωθέντα του ιταλικού Γενικού Επιτελείου, κατά τους δύο αυτούς μήνες η Κέρκυρα αναφέρεται μόνο 13 φορές. Μαύρος μήνας θεωρείται ο Νοέμβριος με 12 πολεμικά ανακοινωθέντα, με πρώτη ημερομηνία την 1η Νοεμβρίου, αμέσως μετά τη κήρυξη του πολέμου, όταν οι Κερκυραίοι ένιωσαν αυτή τη τραγική έκπληξη της πρώτης επιδρομής. Στις 10 το πρωί 3 ιταλικά βομβαρδιστικά με συνοδεία καταδιωκτικών από τον Αυλώνα βομβάρδισαν τις περιοχές Παντοκράτορα, Άγιων Πατέρων και Εβραϊκής.

Την επόμενη ημέρα, 2 Νοεμβρίου, θα έχουμε ένα πρώτο βομβαρδισμό από S81 και στη συνέχεια επιδρομή από μεικτή ομάδα 6 ιταλικών Στούκας ju87B (παρθενική τους έξοδος) και υδροπλάνων βομβαρδιστικών Cantz 506B. Ανάμεσα στα άλλα κτίρια θα χτυπηθεί και το αγγλικό προξενείο και θα υπάρξουν θύματα Άγγλοι υπήκοοι. Κατά τις  δύο πρώτες μέρες αυτού του Νοέμβρη η Κέρκυρα θρήνησε περίπου 200 θύματα, τα περισσότερα στην Εβραϊκή.

Καταστρεπτικός ήταν ο πολύωρος βομβαρδισμός της 25ης και 26ης Νοεμβρίου (8 απανωτές επιδρομές). Προκάλεσε τεράστιες υλικές ζήμιές και μάλλον συνδέεται με τα γεγονότα του αποσπάσματος Λατζίδη, οπότε μάλλον θα πρέπει να τον δούμε σαν αποτρεπτικό/τιμωρητικό. Για τον διήμερο βομβαρδισμό γίνεται λακωνική αναφορά στα ιταλικά ανακοινωθέντα 172 και 173.

Προκαλεί εντύπωση και ίσως και ένα πικρό χαμόγελο η απουσία ανακοινωθέντος για τον βομβαρδισμό ανήμερα των Χριστουγέννων, και αυτός αιματηρός, όταν 3 ιταλικά βομβαρδιστικά χτύπησαν τη πόλη και την περιοχή του λιμανιού το απόγευμα της 25ης Δεκεμβρίου. Μια βόμβα εισήλθε στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας (μετέπειτα δικαστικό μέγαρο στη Σπηλιά), τρύπησε το πάτωμα και έσκασε στο υπόγειο όπου υπήρχε καταφύγιο, σκοτώνοντας 18 άτομα και τραυματίζοντας 25, στη πλειοψηφία γυναικόπαιδα, την ώρα που διασκέδαζαν λόγω της ημέρας. Στην υπόλοιπη πόλη υπήρξαν άλλοι 3 νεκροί και 5 τραυματίες. Η απουσία του βομβαρδισμού της 25ης Δεκεμβριου από τα στρατιωτικά ανακοινωθέντα και η επιλογή της ημέρας προδίδει τη τρομοκρατική πρόθεση των Ιταλών. Ο βομβαρδισμός είχε τεράστια απήχηση και στο εξωτερικό και ο Διεθνής Ροταριανός Όμιλος πρόσφερε 75.000 δρχ για τα θύματα της Κέρκυρας και των άλλων πόλεων.

Και το τραγικό είναι πως σταθήκαμε και…τυχεροί, καθώς από τις  συνολικά 176 ημέρες που κράτησε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, σε 87 από αυτές η ιταλική αεροπορία ήταν καθηλωμένη στο έδαφος λόφω κακοκαιρίας…

Σχεδόν όλα τα πολεμικά ανακοινωθέντα, λακωνικά εις το έπακρο, αναφέρουν πως προσβλήθηκαν τα δύο φρούρια και οι στρατιωτικές τους εγκαταστάσεις, προκαλώντας εκρήξεις. Ουδεμία αναφορά υπάρχει για την πόλη. Μια φορά γίνεται αναφορά για επίθεση στο Σκριπερό, ενώ σε μια άλλη αναφέρεται επίθεση στα υψώματα της Κορακιάνας. Τέλος, το ανακοινωθέν της 28ης Νοεμβρίου κάνει λόγο για ναυτικό βομβαρδισμό των πυροβολαρχιών του Αγίου Σωτήρα, του Αγίου Στεφάνου, της Ρόδας και της Κουλούρας, όπως επίσης και του φυλακίου στο Σιδάρι. Θα υπάρξει ένας νεκρός ναύτης αλλά σύμφωνα με τους Ιταλούς θα σιγήσουν όλες οι παράκτιες πυροβολαρχίες. Δεν ανταποκρίνονται βέβαια στην πραγματικότητα· κοινός παρανομαστής των αναφορών της ιταλικής πολεμικής αεροπορίας κατά τον πόλεμο είναι οι υπεραισιόδοξες εκτιμήσεις και η απουσία επιβεβαιώσεων. Αυτό το φαινόμενο θα το συναντήσουμε σε μέγιστο βαθμό κατά τις αεροναυτικές επιχειρήσεις στη Μεσόγειο, όταν βασιλεύουν οι λανθασμένες αναγνωρίσεις και οι υπερεκτιμήσεις…

Διάφορα ιταλικά πολεμικά ανακοινωθέντα του Νοέμβρη 1940 που αναφέρουν την Κέρκυρα.

 

Οι λόγοι

Δεν μπορούμε βέβαια να υποστηρίξουμε πως στις  ιταλικές επιδρομές στην Κέρκυρα συμμετείχαν συστηματικά μεγαλοστελέχη του φασισμού. Για παράδειγμα, την ημέρα του βομβαρδισμού της 1ης Νοέμβρη ο Τσιάνο βομβάρδιζε στη Μακεδονία. Αλλά αν ορισμένες αποστολές  στη Κέρκυρα πραγματικά αποφασίστηκαν και εγκρίθηκαν από διοικητές μονάδων για τον λόγο που αναφέραμε παραπάνω, τότε έθεσαν σε δεύτερη μοίρα τις στρατιωτικές πρωτεραιότητες και αδιαφόρησαν  για τα αποτελέσματα. Και αν πράγματι το επιτελείο Αεροπορίας δεν είχε ετοιμάσει συγκεκριμένα σχέδια για να υποστηρίξει τις χερσαίες επιχειρήσεις του στρατού, καταλαβαίνουμε την ελευθερία επιλογής στόχων που είχαν οι διοικητές των μονάδων και ίσως και τα ανύπαρκτα κριτήρια.
Η δε εκδικητική επιμονή των Ιταλών να χτυπούν μη στρατιωτικούς στόχους, μάλλον οφείλεται σπανιότατα στην αστοχία (ίσως η περίπτωση του μαρκά που βρίσκονταν ακριβώς δίπλα στο Νέο Φρούριο) και κατά το μέγιστο μέρος για τρομοκρατικούς λόγους, για να σπάσουν το ηθικό των κατοίκων αλλά και για να εκτονώσουν τη λύσσα τους, καθώς έβλεπαν πως ο πόλεμος που είχε θελήσει και είχε ξεκινήσει ο «ψευδοκαίσαρας» της Ρώμης, είχε πάρει μια απροσδόκητη και αρνητική γι αυτούς τροπή.

Όσο αφορά την τεκμηρίωση της άποψης πως οι επιδρομές πραγματοποιούνταν για τρομοκρατικούς λόγους και πως μια τέτοια απόφαση είχε παρθεί συνειδητά σε ανώτατο επίπεδο, τότε πρέπει να ανατρέξουμε στα πρακτικά της σύσκεψης που έλαβε χώρα στο Παλάτσο Βενέτσια, στις 10 Νοεμβρίου 1940 (μια μέρα πριν την καταστροφή του ιταλικού στόλου στον Τάραντα). Παρόντες ο Μπαντόλιο και η ηγεσία των τριών Όπλων.  Ήταν η χρονική στιγμή που η ιταλική επίθεση είχε αποκρουστεί και ο ελληνικός στρατός είχε εισχωρήσει πέρα των αλβανικών συνόρων.
Εκείνο το βράδυ, ο Μουσολίνι, αρκετά ανήσυχος για την κατάσταση στο μέτωπο,  θα αποφασίσει να σπείρει τρόμο και πανικό, βομβαρδίζοντας τις ελληνικές πόλεις άνω των 10.000 κατοίκων: «[…] σε αυτό το χρονικό διάστημα είναι απαραίτητο η  Aεροπορία να πράξει αυτό που άλλοι δεν μπορούν να κάνουν. Αυτοί οι αδιάκοποι βομβαρδισμοί θα πρέπει: α) να αποδείξουν στον ελληνικό πληθυσμό ότι η βοήθεια της βρετανικής αεροπορίας είναι ανεπαρκής ή μηδαμινή και β) να αποδιοργανώσουν της πολιτική ζωή της Ελλάδας, σπέρνοντας παντού πανικό.  Επομένως, θα πρέπει να επιλέξετε – τετραγωνικό χιλιόμετρο ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο – τις περιοχές της Ελλάδας που πρέπει να βομβαρδιστούν».

Αν και εντάθηκαν πραγματικά οι αεροπορικές επιδρομές το Νοέμβριο, ευτυχώς για τις ελληνικές πόλεις η ιταλική αεροπορία δεν είχε τη δυνατότητα να εφαρμόσει ολοκληρωτικά το σχέδιο του Μουσολίνι, ουτε να διατηρήσει τη πίεση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι συνέπειες αυτής της διαταγής θα φανούν στα στατιστικά του πρώτου μήνα του πολέμου (28/10 – 28/11), όταν σε όλη την ελληνική επικράτεια ή μέχρι εκεί που έφταναν τα ιταλικά αεροπλάνα, θα υπάρξουν:

  • 604 νεκροί, εκ των οποίων 274 γυναίκες, 120 παιδιά και 32 βρέφη
  • 1200 πλήρως κατεστραμμένες οικίες  (οι μερικώς κατεστραμμένες δεν συμπεριλαμβάνονται)
  • Πλήρης καταστροφή 6 σχολείων, 7 νοσοκομείων, 7 κλινικών, 9 εκκλησιών, 1 φυλακής, 1 ψυχιατρείου.

Κατά τον δεύτερο μήνα του πολέμου (29/11-29/12), μάλλον τον χειρότερο για τους Ιταλούς, οι επιθέσεις στις πόλεις κοπάζουν κάπως και τα θύματα μεταξύ του άμαχου πληθυσμού είναι λιγότερα. Μετρούνται 88 νεκροί και 296 τραυματίες.

Στις αρχές του 1941 ένας άλλος λόγος για την παρουσία ιταλικών αεροπλάνων στον εναέριο χώρο της Κέρκυρας είναι η έρευνα για εντοπισμό αγγλικών αεροπλάνων. H πιο επικίνδυνη για τους Ιταλούς αγγλική αεροπορική βάση, ήταν η βάση της Παραμυθιάς, της οποίας οι Άγγλοι κρατούσαν μυστική την ύπαρξη. Για να μην προδώσουν τη θέση της, τα αγγλικά αεροπλάνα πετούσαν μέχρι τη Κέρκυρα και από εκεί έστριβαν και κατευθύνονταν προς την Αλβανία, προσβάλοντας τα λιμάνια του Αυλώνα και του Δυρραχίου.

Πρωτοσέλιδα του Νοέμβρη και Δεκέμβρη 1940. Ξεκινώντας από τα αριστερά, στις 4/11 αναφέρεται μια επίθεση των “Picchiatelli” (ιταλικών Στούκας) στα φρούρια της πόλης, κατόπιν (30/11) αναφέρεται ο ναυτικός βομβαρδισμός της βόρειας Κέρκυρας ο οποίος, σύμφωνα με την εφημερίδα, σίγησε τις παράκτιες πυροβολαρχίες και τέλος (4/12) αναφέρεται μια επιδρομή SM.79 “Sparviero” με συνοδεία καταδιωκτικών Fiat CR.42 “FAlco”, κατά την οποία βομβαρδίστηκαν σκληρά στρατιωτικές εγκαταστάσεις.

 

Σίγουρο είναι πως οι ιταλικές επιδρομές στη Κέρκυρα όχι μόνο δεν επηρέασαν την έκβαση του πολέμου αλλά πέρασαν και στα ψιλά και απαρατήρητες, καθώς ούτε συγκαταλέγονται ανάμεσα στα σημαντικά χρονικά και στις σελίδες δόξας της ιταλικής πολεμικής αεροπορίας, ούτε τους δίνεται βάρος στα πολεμικά ανακοινωθέντα, πέρα μιας λακωνικής αναφοράς. Βρίσκουν χώρο μόνο στις εφημερίδες, σε προπαγανδστικής φύσης άρθρα, αλλά και εδώ απουσιάζουν αναφορές των  κυριότερων τρομοκρατικών επιδρομών.

Αριστερά, φωτογραφία και λεζάντα της «Καθημερινής». Στην πραγματικότητα η φωτογραφία έχει βγει τον Μάη του 1940 στην Πίζα, ύστερα από βομβαρδισμό της Κορσικής. Δεξιά, η εντύπωση που προκάλεσε ο βομβαρδισμός της Κέρκυρας τα Χριστούγεννα του ’40.

 

Τίμημα

Το τίμημα που κλήθηκε να πληρώσει η πόλη της Κέρκυρας κατά τον Β’ Π.Π. ήταν υψηλό. Με το τέλος του πολέμου τα αποτελέσματα των ιταλο-γερμανικών αλλά και των συμμαχικών βομβαρδισμών συνοψίζονται στους παρακάτω αριθμούς: Καταστράφηκαν ολοκληρωτικά 440 οικίες, βλάφτηκαν σοβαρά και ανεπανόρθωτα 190 και μέτρια 303. Καταστράφηκε το 25% της παλιάς πόλης, προκαλώντας περίπου 5.000 άστεγους. Καταστράφηκαν εντελώς η Δημόσια Βιβλιοθήκη, το Θέατρο, το δικαστικό μέγαρο, το τελωνείο, το ταχυδρομείο, το λιμεναρχείο, στρατώνες και κτίρια στο Παλιό και Νέο φρούριο, ο μαρκάς, όλα τα σχολεία μέσης εκπαίδευσης, το λιμάνι και οι εγκαταστάσεις του. Πολλά άλλα δημόσια κτίρια και ιδρύματα κοινής ωφελείας υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Την επομένη της απελευθέρωσης οι υλικές ζημιές εκτιμήθηκαν σε 100 εκατομ. δολάρια της εποχής. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών εξαιτίας του πολέμου ανέρχεται σε περίπου 3.500 άτομα.

Η Κέρκυρα θα βγει γονατισμένη από τον πόλεμο, μακρινός συγγενής της προπολεμικής κοσμοπολίτικης πόλης. Την περίμενε ο εμφύλιος, η φτώχεια και η κακομοιριά, που θα αναγκάσουν τον κόσμο – των χωριών πιο πολύ – να πάρει το δρόμο της ξενιτιάς, μια αιμορραγία που θα κρατήσει για μια δεκαετία, μέχρι την εμφάνιση του τουρισμού και τα πρώτα σημάδια οικονομικής ανάκαμψης. Οι πυροπαθείς και βομβόπληκτοι θα κατοικήσουν για πολλά χρόνια σε πραγματικές τρώγλες, αναμένοντας μια αποζημίωση που πολλές φορές θα αντικατασταθεί από…στεγαστικό δάνειο. Η ανασυγκρότηση της πόλης από τους βομβαρδισμούς του πολέμου θα είναι δύσκολη, χρονοβόρα, μερική και  ίσως και κακόγουστη (νέο θέατρο) και οι πληγές που άφησε ο πόλεμος θα μείνουν για πάντα χαραγμένες στη μνήμη των κατοίκων που τον έζησαν.

 

Σπύρος Ιωνάς

 

Πηγές

  • Orazio Ferrara, “La Regia Aeronautica alla Guerra di Grecia”
  • Μεθόδιος Κοντοστάνος, “Αρχείον και Καθημερινά Περιστατικά Γεγονότα επί Ιταλικής και Γερμανικής Κατοχής”
  • Κώστας Δαφνής, “Χρόνια Πολέμου και Κατοχής 1940-1944”
  • Mario Cervi, “Storia della guerra di Grecia”
  • Alexis Mehtidis, “Air War Over Greece and Albania 1949-1941”
  • John Carr, “The Defence and Fall of Greece 1940-1941”
  • Σπύρος Κατσαρός, “Ιστορία της Κέρκυρας”
  • Paolo Alatri, “Mussolini, Ascesa e caduta di un dittatore”
  • Mario Roatta, “Otto milioni di baionette”
  • Αρχείο Εφημερίδων “Αθηναϊκά Νέα” και “Ελεύθερον Βήμα”
  • Christopher Shores, Brian Cull, Nicola Malizia “Air War for Yugoslavia Greece and Crete 1940-41”
  • Ιστορικό Αρχείο  εφημερίδας «Καθημερινή»
  • Ministero della difesa Stato maggiore dell’esercito, “Bollettini di guerra del Comando Supremo 1940-1943”
  • Galeazzo Ciano, Diario 1937-1943
  • Ιστορικό αρχείο εφημερίδας “La Stampa”
  • Ιστορικό αρχείο Ιταλικού Γενικού Επιτελείου, La Campagna di Grecia, in Verbale della riunione tenuta a Palazzo Venezia, documento n. 99, 10 novembre 1940”
  • wikipedia

 

 

* * *