listone o (ven.) liston (λεξικό Zanichelli)

1 sm. ven. [sec. XVIII; accr. di lista] Accr. di lista.
2 Ciascuna delle lunghe tavole di legno massello grezzo o prefinito impiegate per la composizione di parquet: listone da incollaggio, a incastro.
3 (st.) Lista nazionale presentata dai fascisti alle elezioni politiche del 1924, comprendente anche candidati liberali e democratici | (est., polit.) Lista unitaria che, in una competizione elettorale, raggruppa partiti schierati su posizioni affini.
4 A Venezia, ampia pavimentazione lastricata di marmo lungo la quale si svolge il passeggio in Piazza S. Marco | (est.) Tipico marciapiede a lastroni adibito tradizionalmente a luogo di ritrovo e di pubblico passeggio in varie città del Veneto e di regioni limitrofe | La strada o la piazza stessa.
5 (mar.) Solida fascia di legno, sagomata e dipinta esternamente, che si incastra sulle estremità superiori delle coste della nave per rinforzo e ornamento.

Στη Βενετία, Lista ή Liston της πλατείας, ονομάζεται ο δρόμος που διασχίζει την πλατεία του Αγίου Μάρκου και είναι δημοφιλής ως χώρος περιπάτου. (Giuseppe Boerio, “Dizionario del Dialetto Veneziano”, Venezia 1829)

Το Λιστόν της Κέρκυρας άρχισε να κατασκευάζεται κατά την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα και η κατασκευή του διήρκεσε ορισμένες δεκαετίες. Η βούληση για την κατασκευή ήταν των αυτοκρατορικών Γάλλων και η σχεδίαση, το μοτίβο, ακολουθεί αυτήν της rue de Rivoli, στο Παρίσι.

Η ονομασία Λιστόν παρουσιάζεται σε πηγές μόνο κατά το τέλος του 19ου αιώνα και αρχές του εικοστού. Ο Λεωνίδας Στανέλλος, στο βιβλίο του «Το Λιστόν της Κέρκυρας», αναφέρει τα εξής ενδιαφέροντα: « Στην βενετσιάνικη διάλεκτο η λέξη “liston”, όπως και η λέξη “lista” και “lizza” έχουν την ίδια έννοια με τις λέξεις “striscia, stricca”. Οι λέξεις αυτές σημαίνουν ένα κομμάτι από οποιοδήποτε υλικό του οποίου το μήκος είναι μεγαλύτερο από το πλάτος». Ακόμη, «Στην Κέρκυρα, η ονομασία “liston” υφίσταται ήδη από τον 18ο αι., αναφορικά με την ξύλινη κατασκευή -liston- που φτιάχνονταν για τις ανάγκες της τελετής του “ingresso” (τελετή άφιξης νέου Προβλεπτή)”. H κατασκευή αυτή στήνονταν στον δρόμο που ενώνει το Παλαιό Φρούριο μρ την πόλη, κατά μήκος δηλαδή της σημερινής οδού Β. Δούσμανη.[…] Αν λοιπόν συνδυάστηκε η συγκεκριμένη οδός με το όνομα “liston”, αυτό θα έγινε μέσω της αναφοράς στην ξύλινη κατασκευή του “ingresso”.

Ας μεταφερθούμε για λίγο στην Ιταλία, στο Βένετο για την ακρίβεια. Σύμφωνα με τον Giovanni Rapelli, συγγραφέα του “Εγχειρίδιο τοπωνυμιών του Δήμου της Verona”, στην βενετική διάλεκτο “lista” ήταν ένα τμήμα δρόμου μπροστά από την κατοικία ενός πρεσβευτή, οριοθετημένο από άσπρες πλάκες. Όποιος βρίσκονταν εντός του οριοθετημένου χώρου έχαιρε διπλωματικής ασυλίας. Αναφορά τέτοιου τοπωνυμίου είναι η Lista di Spagna στην Βενετία, η οποία παίρνει το όνομα της από την ισπανική πρεσβεία που υπήρχε άλλοτε στον δρόμο αυτό.
Με την πάροδο του χρόνου η λέξη liston-listone- ταυτίστηκε με την έννοια της κατά μήκος οριοθέτησης με άσπρες πλάκες και έτσι συναντάμε το πρώτο liston της Βενετίας στην πλατεία του Αγίου Στεφάνου (campo San Stefano), τόπος συνάντησης ήδη από τον 16ο αι., ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν σκεπασμένος με χλόη και μόνο μια πλακόστρωτη λωρίδα στο κέντρο της πλατείας επέτρεπε τον περίπατο. Επίσης, στις αρχές του 18ου αιώνα, αναναιώθηκε η πλακόστρωση της κεντρικότατης πλατείας του Αγίου Μάρκου, τοποθετώντας γκρίζες πλάκες από τραχείτη και liste από άσπρη πέτρα από την Ίστρια:

Oι Βενετσιάνοι δεν άργησαν να υιοθετήσουν την λέξη liston, ταυτίζοντας αυτό τον χώρο περιπατου και συναναστροφής με τις χαρακτηριστικές άσπρες πλάκες. Με την πάροδο των χρόνων ο όρος liston πήρε την σημασία του «κεντρικός χώρος για περίπατο». Το παράδειγμα της Βενετίας ακολούθησε όλη η ευρύτερη περιοχή του Veneto και σε ορισμένες περιπτώσεις βγήκε και από τα σύνορα του, όπως στην περίπτωση της Ferrara. Στο Βένετο υπάρχουν αρκετά liston, όπως αυτά της Padova, Verona, Rovigo, Belluno, Portogruaro. Επίσης, στο Βένετο συναντάμε και σε άλλες πόλεις την “via Liston” (οδός Λιστόν).

Liston του Belluno

Liston της Ferrara

Liston της Padova

Liston του Rovigo

Πάμε για περίπατο;

Κάπως έτσι θα μπορούσαμε να αποδώσουμε την βενετική έκφραση/ιδιωματισμό “fare el liston”, δηλαδή πάμε βόλτα στο κεντρικό/κυριότερο χώρο της πόλης, γνωστό για τον καθιερωμένο περίπατο. Όλα τα λιστόν του Βένετο δεν έχουν κάποιο αρχιτεκτονικό στοιχείο κοινό μεταξύ τους, παρά μονο το στενόμακρο σχήμα τους. Είναι το μοναδικό κοινό τους στοιχείο και όλα ταυτίζονται με τον κυριότερο χώρο «κοινωνικού» περίπατου της κάθε πόλης. Ίσως και για αυτό τον λόγο το Λιστόν της Κέρκυρας δεν πήρε αμέσως αυτή την ονομασία, έπρεπε να περάσουν ορισμένα χρόνια πριν αυτή η τοξοστοιχία «αφομοιωθεί» από την τοπική κοινωνία και καθιερωθεί πλέον σαν κύριος χώρος περίπατου, ώστε να κερδίσει δίκαια το όνομα liston και να τοποθετηθεί δίπλα στα υπόλοιπα LISTON του «μητροπολιτικού» Βένετο, ακολουθώντας για ακόμη μια φορά την βενετσιάνικη παράδοση.

Σπύρος Ιωνάς

 

πηγές: Λεωνίδας Στανελλος «Το Λιστόν της Κέρκυρας», Giovanni Rapelli «Prontuario toponomastico del Comune di Verona», Wikipedia, verona.it, invenice.com, dialetto veneziano veneziasi.it, dizionario Zanichelli.

 

* * *