Λίμπρο ντ’ Όρο Παξών

Πρόλογος

Από καιρό έκανα τη σκέψη, πως πρέπει να συμπληρώσω το λίμπρο ντ’ όρο των Παξών, που παρουσίασα μέσα από το γενικότερο έργο του Σ. Κατσαρού. Εκείνη η εργασία στην ουσία αφορούσε το γενεαλογικό δένδρο των κομήτων Μακρή. Σήμερα είμαι στην ευχάριστο θέση να σας παρουσιάσω το λίμπρο ντ’ όρο των Παξινών οικογενειών έτσι όπως είναι γραμμένο στο πρωτότυπο.

Θεώρησα όμως σκόπιμο να συμπεριλάβω εδώ και την προηγούμενη εργασία μου για δύο λόγους. Αφ’ ενός παρουσιάζεται μια ενιαία εργασία και αφ’ ετέρου, επειδή προ πολλού έχει εξαντληθεί. Θέλω να πιστεύω πως στην εργασία μου, θα ανακαλύψετε νέα και αξιόλογα στοιχεία για τις οικογένειες των παξινών και την καταγωγή τους.
Έκανα ένα ξεκίνημα, παρέδωσα ένα ερέθισμα. Έτσι ελπίζω, πως οι νεώτεροι μελετητές θα το αξιοποιήσουν και θα το βελτιώσουν, ερευνώντας βαθύτερα την καταγωγή των παξινών.

Λίμπρο ντ’ όρο Παξών

Στο Ιστορικό Αρχείο Παξών φυλάσσονται δύο βιβλιαράκια που αναφέρονται το ένα στην απονομή (το 1770) του τίτλου του “Κόμητα” στον Καπιτάν Σπυρίδωνα Μακρή του ποτέ Νικολάου από Κέρκυρα και το άλλο, στο οποίο είναι γραμμένοι όσοι από τους κατοίκους των Παξών απέκτησαν τη συνταγματική ευγένεια στην περίοδο των Ρωσοτούρκων, με δύο εγγραφές τις 20-2-1799 και τις 12-2-1802.

Η απονομή του “Κόμητα” στον Μακρή, έχει ως εξής: “Ο Αλοίζιος Μονσενίγος χάριτι θεία Δουξ Ενετίας κ.λπ., απονέμει τον τίτλον του Κόμητος, λόγω δημοσίας ευμενείας, αφού καταβλήθηκαν στο δημόσιο ταμείο 500 δουκάτα”.

Όλα τα έγγραφα έχουν δημοσιευθεί στο βιβλίο του κ. Διον. Ζερμπά, “Παξινά Ιστορικά Σημειώματα” Αθήνα 1970 και το γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας Μακρή, στο Λίμπρο ντ’ Όρο του Σπύρου Κατσαρού, Τ. 3ος, παράρτημα για τους Παξούς του Γιάννη Δόϊκα – Κέρκυρα 1983.

Οι Ενετοί διατήρησαν και ενίσχυσαν την αριστοκρατία στα Επτάνησα και αντάμοιβαν τους προσφέροντας στρατιωτικήν ή άλλην υπηρεσίαν υπηκόους της.

Ο συγγραφέας Σπυρίδων Μάρκου Θεοτόκης, γράφει: “…Διέμενον εν Κερκύρα και έταιροι Ενετοί άρχοντες, ο αρχηγός και ο φρούραρχος δια την επιμέλειαν και οχύρωσιν των φρουρίων, ο γενικός προνοητής θαλάσσης, όστις μετά την επέκτασιν του Ενετικού Κράτους εν τη ανατολή κατέστη η Ανωτάτη αρχή και επωνομάσθη Γενικός Προνοητής της Ανατολής.

Η εσωτερική διοίκησις της Κερκύρας διατηρηθείσα παρά των εντοπίων αντιπροσωπεύετο από ωρισμένης τάξεως πολιτών των μάλλον επιφανών, εν οις συγκαταλέγοντο και τινές ξένοι ιταλικής καταγωγής. Βαθμηδόν το λαϊκόν στοιχείον απεκλείσθη των κοινών, περιορίσθη δε εις το συσταθέν συμβούλιον ου μέλη ήσαν μόνον οι εγγεγραμμένοι εις την χρυσήν λεγόμενην βίβλον, οίτινες απετέλεσαν την τάξιν των ευγενών. Εκ της διακρίσεως εκείνης προήλθε και ο καταμερισμός των τάξεων, διακρινομένων εις ευγενείς, αστούς και λαόν.

Του συμβουλίου των ευγενών ηδύναντο να αποτελέσωσι μέρος και εκ των άλλων τάξεων όταν ήθελον αποκτήσει τα οριζόμενα προσόντα, άτινα είχον κανονισθή ως εξής:

1) Επί τρεις γενεάς να μην είχον μετέλθη βάναυσον τέχνην 2) Να είχον ωρισμένον εισόδημα και 3) Μόνιμον εν τη πόλει κατοικίαν.

Η σύστασις όμως επισήμου χρυσής βίβλου εθεσπίσθη μόνον τω 1572, εις ταύτην δε ανεγράφοντο τα ονόματα των απαρτιζόντων την τάξιν των ευγενών…”.

Ο Διονύσης Ρώμας, στο βιβλίο του ο Σοπρακόμητος, σελ. 437 αφού αναλύει σε βάθος τους ευγενείς και τους ποπολάρους, τους γαλαζοαίματους και αυτούς που έχουν μούλικο αίμα, γράφει:

” Το σύνολο του πληθυσμού του νησιού (αφορά τη Ζάκυνθο, όμως η ίδια κατάσταση επικρατούσε και στα υπόλοιπα νησιά της Επτανήσου), μοιράζεται ουσιαστικά σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τους προνομιούχους και τους άλλους. Οι πρώτοι αντιπροσωπεύονται από μια μονάχα ανθρώπινη ομάδα: τους Nobili (ευγενείς), που βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας.

Οι “άλλοι” μοιράζονται σε τέσσερις ξεχωριστές υποκατηγορίες α) τους αστούς (civili), β) τους ποπολάρους (plebs) ή χλεμπάγια ή όχλος ή σκυλολόγιον, γ) τους χωρικούς (ξεχωρίτες) (contadini ή villani), δ) τους ελεύθερους χωρικούς (contadini liberi).

Οι αστοί ζουν από το εμπόριο και τη βιοτεχνία, έχουν προοπτική να μπουν στην τάξη των ευγενών. Οι ποπολάροι, είναι άποροι αστοί ασχολούμενοι με χειρονακτικά επαγγέλματα και οι δύο αυτές τάξεις δεν είχαν υποχρέωση στο κράτος. Οι χωρικοί η πιο αδικημένη τάξη, αποτελούσανε τον εγχώριο αμυντικό στρατό. Οι ελεύθεροι χωρικοί, ήταν πρόσφυγες από άλλες ελληνικές περιοχές”.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό, πόση δύναμη απέκτησαν οι ευγενείς κατά την ενετική περίοδο και πόση μεγάλη ήταν η πίεση που δέχονταν τα υποδεέστερα κοινωνικά στρώματα.

Η κ. Ε. Κούκου, στο βιβλίο της “Η Ιστορία των Επτανήσων, από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία” περιγράφει γλαφυρά και με ρέουσα γλώσσα τα δεινά των Επτανησίων.

Οι Ενετοί, έπειτα από 400 χρόνια κατοχής (1386 – 1797), παραδίδουν την σκυτάλη στους Δημοκρατικούς Γάλλους και τα Επτάνησα περνάνε ειρηνικά στις 28 Ιουνίου 1797 στα χέρια των Γάλλων.

Ο Ν. Βοναπάρτης, με έγγραφό του καταργεί τα φέουδα, τους τίτλους και τα προνόμια των ευγενών. Η πρώτη Ιουλίου ορίστηκε ημέρα γιορτής στην Κέρκυρα για να φυτευθεί το δένδρο της ελευθερίας (δρύς ή πεύκη) (C. I. 175/1848) και εν συνεχεία ορίστηκε επιτροπή η οποία θα συγκέντρωνε τα διπλώματα, τίτλους, παράσημα κ.λπ. των ευγενών για να καούν (Χρονικά των Κορυφών Τ. 6ος, Κατσαρού – Κέρκυρα 1983).

Μετά από δύο χρόνια (1797 – 9) γαλλικής κατοχής, τα Επτάνησα περνάνε στα χέρια των Ρωσσοτούρκων και ιδρύεται η Επτάνησος Πολιτεία, το πρώτο Ελληνικό Κράτος, που φέτος γιορτάζουμε την 200η επέτειό της ιδρύσεώς του.

Οι Ρωσσοτούρκοι αποκατάστησαν τους ευγενείς και όσους από τους πολίτες, κυρίως αστούς, είχαν επαγγελματική και οικονομική επιφάνεια, μαζί με τους πρώην ευγενείς, συμπεριελήφθησαν στην τάξη των ευγενών με δικαιώματα ψήφου, εκλογής στο συμβούλιο των ευγενών και διορισμό σε δεσπόζουσες θέσεις.

Η νέα αυτή αποκτηθείσα ευγένεια, ονομάστηκε συνταγματική. Όμως με την συνθήκη της Τιλσίτ τις 8 Ιουλίου 1807, ελέω μεγάλων δυνάμεων της εποχής (Αγγλίας – Γαλλίας – Ρωσίας), δυστυχώς η Επτάνησος παραχωρείται στους Αυτοκρατορικούς Γάλλους. Τους Αυτοκρατορικούς Γάλλους το 1814 αντικατέστησαν οι Άγγλοι, όπου παρέμειναν, με το πρόσχημα της προστασίας, μέχρι το 1864, ότε η Επτάνησος ενώθηκε με την Ελλάδα. Οι Άγγλοι διατηρούν και αναγνωρίζουν τους τίτλους ευγενείας στους Ιόνιους πολίτες.

Με πράξη της Βουλής τις 31 Ιουνίου 1840, “επιτρέπεται εις τους ευγενείς Ιωάννην Μακρήν και εις τους ανεψιούς του Σπυρίδωνα, Νικόλαον και Θεόδωρον, αδελφούς Μακρίδας ποτέ Χριστοδούλου Δαμιανού εκ των Παξών να εξακολουθούν να φέρουν τον τίτλο του κόμητος. Παραπλήσιον τίτλον δύνανται επίσης να φέρουν δια παντός οι νόμιμοι απόγονοι των ρηθέντων Κομήτων Μακρίδων, κατά το θέσπισμα το οποίον τον απονέμει αυτοίς.

Εδόθη από το παλάτιον των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου. Κέρκυρα 5 Αυγούστου 1840. (C. I. 504/1840)”.

Επίσης στις 1/13 Μαρτίου 1841, με απόφαση της Γερουσίας αναγνωρίζει το δικαίωμα να “διατηρούν και να μεταβιβάζουν εις τους απογόνους των τον τίτλο του Κόμητος, όσοι εκ των Ιόνων απολαύουσι αυτού”.

Το 1824, ολοκληρώθηκε το κτίσιμο των παλαιών ανακτόρων της Κερκύρας. Εκεί στεγάστηκε και το τάγμα των ιπποτών των Αγίων Γεωργίου και Μιχαήλ. Η κεντρική πύλη ονομάστηκε πύλη του Αγίου Γεωργίου και η άλλη πύλη του Αγίου Μιχαήλ. Πάνω από τις πύλες αυτές χαράκτηκαν και τα ονόματα αυτά. Στο αέτωμα των ανακτόρων είναι ανάγλυφα σκαλισμένοι οι θυρεοί των επτά νήσων, στη μέση είναι ο αγγλικός θυρεός (C.I. 227/1865 και Παξινά Ιστορικά Μελετήματα του Γ. Δόϊκα – 2000).

Επίσης για τη γιορτή της εκατονταετηρίδας της Ένωσης, στην πάνω πλατεία της Κέρκυρας, φιλοτεχνήθηκαν οι θυρεοί των επτά νήσων, πανομοιότυποι με αυτών των ανακτόρων.

Στους Παξούς το 1822, τον τίτλο του Κόμητος πήρε ο Ιωάννης Μουρίκης μαζί με τον Σπυρίδωνα Γιαλλινά, Κερκυραίο και Άγγελο Κόνταρη από την Λευκάδα (C.I. 232/1822).

Ο Μιχαήλ Αθαν. Βελλιανίτης, υπολοχαγός του ρωσικού στρατού και ιππότης, πέθανε στην Οδησσό, 83 ετών (1788 – 1871) (Ηχώ των Παξών 5/1972).

Το 1845 ο Μιχαήλ Γεωργίου Καλλονάς, γεννημένος στην Κύπρο, πολιτογραφείται Ιόνιος πολίτης (C. I. 84/1853). Αξιόλογα μέλη της οικογενείας αυτής ήταν ο δάσκαλος και θεολόγος Ιωάννης Καλλονάς (1878 – 1931), ο εξάδελφός του επίσης Ιωάννης Καλλονάς υπάλληλος του Αρχείου Παξών και δημοσιογράφος.

Το 1925 ο Πάγκαλος καταργεί το Αρχείο των Παξών. Μετά την πτώση του δικτάτορα το 1926, ο Ιωάννης Καλλονάς καταγγέλλει τον Πάγκαλο προς το Ανώτατον Ανακριτικόν Συμβούλιον, “Διότι ούτος αναιτιολογήτως κατήργησε το προ 200 ετών υφιστάμενον Αρχειοφυλακείον του τόπου μας” (Ηχώ των Παξών 30/1926).

Ο αερολιμενάρχης Κερκύρας Νικόλαος Καλλονάς και ο ιερέας Ελισσαίος Καλλονάς, λειτουργός στο Ναό του Αγίου Νικολάου Μανδουκιού – Κερκύρας (Αρχείο Κερκύρας, Μητροπολίτες Τ. 139, έγγραφο τις 11 Οκτωβρίου 1854).

Η οικογένεια αυτή φυγαδεύτηκε από τα Σφακιά της Κρήτης το 1669, έφθασε στα Κύθηρα και από εκεί ήλθε στην Κέρκυρα και Παξούς.

Το 1794 έρχεται στους Παξούς ο γιατρός Κόμης Μάρκος Παολής ή Παολίνης. Άσκησε στο νησί την ιατρική με ευσυνειδησία και επιτυχία, ασχολούμενος συγχρόνως με πολλές ειδικότητες, όπως Άρχων της παιδείας, συνήγορος κ.λπ. Πέθανε και τάφηκε στους Παξούς το 1835 (Βλέπε Προσωπικότητες Παξών του Γ. Δόικα). Αυτά για τους ευγενείς, κόμητες και ιππότες.

Το 1850 δημοσιεύεται ο νέος εκλογικός νόμος που προέβλεπε για να εκλεγεί βουλευτής ή μέλος της Νομοθετικής συνέλευσης, στις μικρές νήσους, έπρεπε να κατέχει 1000 δίστηλα για την πόλη και 500 για την εξοχή, να είναι 21 χρονών, να έχει δίπλωμα οιασδήποτε επιστήμης ή να είναι δικηγόρος, γιατρός, συμβολαιογράφος, καθηγητής, φαρμακοποιός, πλοίαρχος κ.λπ. Η κατανομή των εδρών ήταν κατά αναλογία Κέρκυρα 10, Κεφαλληνία 10, Ζάκυνθο 10, Ιθάκη 2, Κύθηρα 2, Παξοί 2 (C. I. 54,55/1850).

Από το Libro d’oro Παξών του Γιάννη Δόικα όπως δημοσιεύτηκε στο Translatum – την ελληνική πύλη για τη μετάφραση.

* * *