Η Κέρκυρα στα διατάγματα του Ελληνικού κράτους – 19ος αιώνας

Η Κέρκυρα στα διατάγματα του Ελληνικού κράτους – Μέρος πρώτο, 19ος αιώνας

Το κρατικό Αρχείο Φύλλων της Εφημερίδας της Κυβέρνησης (ΦΕΚ) προσφέρει μια λεπτομερή εικόνα της πορείας και της εξέλιξης του Ελληνικού κράτους, διαμέσου των αποφάσεων της εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας. Βλέπουμε κατά ποιό τρόπο δημιουργήθηκε και μεταβλήθηκε το κράτος μας, διαφαίνονται οι ευαισθησίες, οι ανάγκες, οι σκοποί, ο προγραμματισμός. Πώς το «αποφασίσαμεν και διατάσσομεν» έπλασε την Ελλάδα.

Η έρευνα στην ιστοσελίδα του Εθνικού Τυπογραφείου είναι μια πάρα πολύ κουραστική και χρονοβόρα υπόθεση, καθώς η αναζήτηση στα ΦΕΚ με λέξεις-κλειδιά είναι δυνατή μόνο από το 1992 και μετά. Όλοι οι νόμοι και τα βασιλικά και προεδρικά διατάγματα από το 1833 ως το 1991 πρέπει να ελεγχτούν ένα προς ένα και ο επίδοξος ερευνητής πρέπει να περιορίσει όσο το δυνατόν πιο πολύ τη χρονική περίοδο έρευνας, ελπίζοντας βέβαια και σε μια βοήθεια από τη θεά Τύχη.

Σε αυτό να προσθέσουμε πως λείπουν τα αρχεία μηνών, ετών ή και σειράς ετών, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε παταγώδη αποτυχία μιας προσπάθειας έρευνας ή, στη καλύτερη περίπτωση, δημιουργεί κενά. Σίγουρα η διαδικτυακή έρευνα και το προϊόν που προσφέρεται υστερεί σε σχέση με άλλα κρατικά Αρχεία της Ευρώπης. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να αναγνωρίσουμε και τα θετικά στοιχεία, δηλαδή την άμεση πρόσβαση στις πληροφορίες, πράγμα αδιανόητο μία ή δύο δεκαετίες πριν.

Η Κέρκυρα

Όπως είναι λογικό, η Κέρκυρα θα εμφανιστεί στα ΦΕΚ από το 1864 και μετά. Στα δύο πρώτα χρόνια από την Ένωση ο όγκος διαταγμάτων που δημιουργήθηκε και που αφορά βέβαια όλα τα Επτάνησα είναι σημαντικός, καθώς τα νέα εδάφη θα πρέπει να ενταχθούν διοικητικά στο κράτος. Ξεκινώντας από τα πιο ασήμαντα θέματα, όπως την αντικατάσταση των σφραγίδων ή τον τρόπο γραφής των εγγράφων και φτάνοντας σε πιο καίρια, όπως τη σύσταση επαρχιών, τελωνείων, δικαστηρίων και θέματα που αφορούν τη διοικητική διαίρεση, τις τράπεζες, τις συντάξεις, τους δημόσιους υπαλλήλους, την εισαγωγή στα Νησιά των νόμων του κράτους.

Ύστερα από αυτά τα δύο χρόνια η δραστηριότητα μετριάζει κατά πολύ και η παρουσία της Κέρκυρας στα ΦΕΚ γίνεται αισθητά χαμηλή και από τότε θα παραμείνει σε αυτά τα επίπεδα. Δεν πρόκειται βέβαια για αδιαφορία προς το νησί, απλά η Ελλάδα έχει πιο σημαντικά προβλήματα να λύσει. Είναι ένα φτωχό και νεαρό κράτος, υποανάπτυκτο θα λέγαμε, σε σχέση με την Ευρώπη, που προσπαθεί ωστόσο να ακολουθήσει με δυσκολίες τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Μεγάλο τμήμα των διαταγμάτων καταλαμβάνουν τα δάνεια, οι συντάξεις, η οργάνωση του στρατού και του ναυτικού, η πάταξη της ληστείας, η οργάνωση των μεγάλων αστικών κέντρων.

Στη δεκαετία του 1860-70 θα εγκατασταθεί το πρώτο τηλεγραφείο στη Κέρκυρα, θα αρχίσουν να επιβάλονται δασμοί και τέλη στα «ώνια» και στα λιμάνια, προς όφελος του δήμου και για την λειτουργία των λιμανιών. Θα μετασχηματιστούν οι δήμοι στις επαρχίες του νησιού και θα εκδοθούν εφημερίδες. Δημιουργούνται δικαστήρια, διορίζονται συμβολαιογράφοι, λειτουργεί ορφανοτροφείο, φρενοκομείο και φυλακές. Στο νομό Κερκύρας ανήκουν η επαρχία Λευκάδας και Παξών.

Η δεκαετία του 1890-1900 είναι η εποχή του τηλεφώνου, των φιλαρμονικών, της εκπαίδευσης, της σύστασης σχολείων και μικρότερων γραμματοσχολείων, αλλά και της προφύλαξης κατά της χολέρας. Σε αυτή τη περίοδο η Κέρκυρα ακολουθεί την Ελλάδα, η οποία ακόμα παλεύει με τα χρέη, τα δάνεια, τη ρυμοτομία, την διάδοση της εκπαίδευσης, του ταχυδρομείου και του σιδηρόδρομου.

Σε πολλές πόλεις της Ελλάδας ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια οι φιλαρμονικές και η Κέρκυρα δεν μένει πίσω, με την ίδρυση των φιλαρμονικών «Μαντζάρου» και «Σαμάρα». Δυστυχώς για αυτή τη τελευταία λείπουν τα σχετικά φύλλα της ΦΕΚ και το καταστατικό της δεν βρέθηκε. Το ίδιο και με την ίδρυση του «Κερκυραϊκού Γυμναστικού Συλλόγου». Είναι η εποχή επιδημιών χολέρας και το κράτος δημιουργεί λοιμοκαθαρτήρια για τα πλοία που έρχονται από το εξωτερικό και απαγορεύει ή ελέγχει τις εισαγωγές. Στο Βίδο και στα Γουβιά δημιουργούνται προσωρινά λοιμοκαθαρτήρια που ανοίγουν και κλείνουν ανάλογα με την έξαρση της ασθένειας στην Ευρώπη. Το 1891 τοποθετούνται τα πρώτα τηλέφωνα στη Κέρκυρα, ένα συνέδεε το Μον Ρεπό με τα βασιλικά ανάκτορα και ένα άλλο τα ανάκτορα του Αχιλλείου με το τηλεγραφικό σταθμό της πόλης. Εξαπλώνονται τα ταχυδρομικά και τηλεγραφικά γραφεία στο νησί. Κατεδαφίζεται η Πόρτα Ριάλα και ο δήμος παρουσιάζει σχέδιο εξάπλωσης προς τη «Νέα Πόλιν». Δημιουργείται γεωργικός σταθμό στο Βίδο. Με κληροδότημα ιδιώτη κατασκευάζεται το Γυμναστήριο. Οι αλυκές τις Λευκίμμης υπάγονται στο μονοπώλιο του κράτους. Στα 1894 θα έχουμε και τη λύση του αγροτικού ζητήματος από τον Γιώργο Θεοτόκη, με νομοσχέδιο για την απαλλαγή των ακινήτων στην Κέρκυρα από
τα φεουδαλικά βάρη.

* *

Σε αυτά τα πρώτα 36 χρόνια η Κέρκυρα, για άγνωστο λόγο, έχασε έδαφος. Προκαλεί εντύπωση η απουσία διαταγμάτων που αφορούν σύσταση εμπορικών ή ναυτιλιακών εταιριών, βιοτεχνίας ή βιομηχανίας. Παρατηρούμε πολλές αναφορές στην Ερμούπολη του Αιγαίου (ίσως περισσότερες από την Αθήνα ή τη Πάτρα). Αυτή η πόλη αναπτύσσεται ραγδαία και μετατρέπεται σε κοσμοπολίτικη  πόλη, απόρροια μαζικής εξωτερικής εισόδου μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, με αναπτυγμένη αστική τάξη: το 1856 αναφέρεται ως η δεύτερη πόλη μετά την Αθήνα σε πληθυσμό. Στα ΦΕΚ βρισκουμε πλήθος αναφορών για δωρεές, κληροδοτήματα, ιδρύσεις συλλόγων, ασφαλιστικών, ναυτιλιακών και εμπορικών εταιριών, ιδρύεται εκεί το πρώτο εργατικό σωματείο. Θα παρακμάσει όμως σύντομα, μετά το 1880 με την άνοδο του λιμανιού του Πειραιά. Πιο κοντά μας, σε νησιά του Ιονίου όπως τη Ζάκυνθο και τη Κεφαλλονιά, βρίσκουμε πάλι αναφορές μιας εμπορικής δραστηριότητας, χαμηλότερης σε σχέση με την Ερμούπολη, με τη ίδρυση ναυτιλιακών εταιριών.

Αντίθετα,η Κέρκυρα δεν στάθηκε ικανή να αδράξει την ευκαιρία, δεν επωφελήθηκε από την γειτνίαση με την Ευρώπη, από την γεωγραφική της θέση, από μια αστική και εμπορική τάξη που είχε δεσμούς με το εξωτερικό, από το κενά που υπήρχαν σε μια άγουρη ακόμα Ελλάδα. Δεν γνωρίζουμε τους λόγους, απλώς καταγράφουμε αυτή την απουσία αναφορών η οποία επιρρέασε  το μέλλον του νησιού.

Σπύρος Ιωνάς

Αποκλειστική πηγή: Εθνικό Τυπογραφείο, ΦΕΚ από 1864 ως 1900

[Συνέχεια: «Η Κέρκυρα στα διατάγματα του Ελληνικού κράτους – Μέρος δεύτερο, αρχές 20ου αιώνα»]

* * *