«… δεν αποτελεί έκπληξη η παρουσία και δράση ενός Κεφαλονίτη στη στρατιωτική μηχανή της τσαρικής Ρωσίας…»

 

Φιοντόρ Φιοντόροβιτς Ουσακώφ

Φιοντόρ Φιοντόροβιτς Ουσακώφ

Πολύ πριν ο ρωσικός στόλος υπό τον Ουσακώφ εμφανιστεί στο Ιόνιο στα 1798, οι Κεφαλονίτες είχαν «ανακαλύψει» τη Ρωσία. Κάποιοι προχώρησαν μέχρι τη Μόσχα και την Πετρούπολη (πρώην Λένινγκραντ), οι περισσότεροι όμως δραστηριοποιήθηκαν στη νότια Ρωσία, από το 17ο έως το 19ο αιώνα

 Στη ρώσικη στρατιωτική μηχανή

Ο υποπλοίαρχος Γιεγκόρ (ή Ιγκόρ =Γεώργιος) Μεταξάς συμμετείχε στον ενωμένο ρωσοτουρκικό στόλο κάτω από την αρχηγία του Ρώσου ναυάρχου Ουσακώφ το 1798-99 εναντίον των δημοκρατικών Γάλλων στα Επτάνησα και την Ιταλία και είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Σημειώσεις του υποπλοιάρχου του Ρωσικού Στόλου Γιεγκόρ Μεταξά».

Γεννήθηκε το 1774 (ή 1775) στην Κρήτη και ο πατέρας του Παύλος είχε γεννηθεί στην Κεφαλονιά.  Φαίνεται, πάντως,  ότι μέσα στα αμέσως επόμενα χρόνια η οικογένεια Μεταξά εγκαταστάθηκε στη Ρωσία. Το 1785 ο Γιεγκόρ εγγράφηκε στην ειδική για ξένους ομόθρησκους Σχολή Ευελπίδων, απ’ όπου αποφοίτησε το 1789 (ή 1790). Την επόμενη χρονιά τοποθετήθηκε ως σημαιοφόρος στη μοίρα του ρωσικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα κάτω από τις διαταγές του υποναύαρχου Ουσακώφ και για οκτώ συνεχή χρόνια συμμετείχε σε διάφορες δραστηριότητες του στόλου στη Μαύρη Θάλασσα. Στη συνέχεια παίρνει μέρος στη Μεσογειακή εκστρατεία και γνωρίζοντας τουρκικά τοποθετείται στη ναυαρχίδα της οθωμανικής μοίρας.

Επιχειρήσεις στο Ιόνιο

Κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων στο Ιόνιο ο Μεταξάς πήρε μέρος στις επιχειρήσεις  για την κατάληψη των Κυθήρων και της Ζακύνθου, ενώ συμμετείχε και στην κατάληψη της Κέρκυρας.  Μετά την κατάληψη των Επτανήσων μετακινήθηκε προς το μέτωπο της Ιταλίας και της Αδριατικής, όπου δραστηριοποιήθηκε για δέκα περίπου χρόνια,  και το 1809 έγινε υποπλοίαρχος. Αποχώρησε από το πολεμικό μέτωπο το 1811,  και έφυγε από την Τεργέστη για τη Ρωσία. Τον Ιούνιο του 1814, μετά από αίτησή του για λόγους υγείας, απολύθηκε από το Πολεμικό Ναυτικό με το βαθμό του αντιπλοιάρχου.

Κατά τη διάρκεια της μεγοσγειακής  στα Επτάνησα ο Μεταξάς αναγκάστηκε να παίξει και ρόλο διπλωμάτη, καθώς έλαβε μέρος δυο φορές με επιτυχία σε διπλωματικές αποστολές στον Αλή πασά, ο οποίος ήταν, κατά τον Μεταξά, έξυπνος, διορατικός και χρειάζονταν  λεπτές και ισορροπημένες κινήσεις

Ο Γιεγκόρ Μεταξάς είναι πια μια γνωστή προσωπικότητα της ρωσικής κοινωνίας. Έχει ήδη παρασημοφορηθεί με το παράσημο της Αγίας Άννας 4ης τάξης και αργότερα με το Αυτοκρατορικό Στρατιωτικό Παράσημο του Τάγματος του Αγίου Γεωργίου 4ηςτάξης, την ανώτερη δηλαδή στρατιωτική διάκριση τότε της Ρωσίας. Όντας «ένας από τους ήρωες της Μεσογειακής εκστρατείας», έχει την εκτίμηση της Πολιτείας αλλά έχει πετύχει και την κοινωνική καταξίωση. Είναι συνομιλητής και καλός φίλος σοβαρών προσωπικοτήτων της Μόσχας, ενώ συνδέεται με αδελφική φιλία με τον Ιωάννη Καποδίστρια, σημαντικότατο τότε κρατικό αξιωματούχο.

Οικογενειάρχης και συγγραφέας

Εγκαταστημένος ήδη στη Μόσχα, στα  1813 με 1814 αποφασίζει να δημιουργήσει οικογένεια.  Παντρεύεται και αποκτά δύο παιδιά, την Ελισάβετ και τον Σπυρίδωνα, τον οποίο και βάφτισε ο Ιω. Καποδίστριας.

 Παράλληλα, επιδίδεται στη συγγραφή. Το 1813 εκδίδει ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο με τίτλο «Πυρκαγιά της Μόσχας το 1812» και το 1820-1821 το έργο με τίτλο «Ελληνικά συμβάντα», ενώ αφήνει ανέκδοτο χειρόγραφο με τίτλο «Σημειώσεις του Υποπλοιάρχου του Ρωσικού στόλου Γιεγκόρ Μεταξά». Ο πλήρης τίτλος του έργου είναι: «Σημειώσεις του υποπλοιάρχου Γιεγκόρ Μεταξά, που περιέχουν αφηγήσεις των στρατιωτικών κατορθωμάτων της Ρωσικής ναυτικής μοίρας, η οποία κατέλαβε τα Ιόνια νησιά υπό την αρχηγία του Ναυάρχου Φιόντορ Φιοντόροβιτς Ουσακώφ σε συνεργασία με την Οθωμανική Πύλη, τα έτη 1798 και 1799».

 Τα Ελληνικά συμβάντα και οι Σημειώσεις του Γιεγκόρ Μεταξά ενδιαφέρουν ιδιαίτερα την ελληνική πλευρά, και είναι σίγουρο ότι δίνουν νέα στοιχεία και ενδιαφέρουσες εκτιμήσεις για τα θέματα που πραγματεύονται. Αργότερα στη Μόσχα ξαναδούλεψε το υλικό του, το οποίο πήρε την τελική του μορφή τη δεκαετία του 1820, για να εκδοθεί το μόλις το 1915.  Τα «Ελληνικά συμβάντα» παρουσιάζουν επίσης μεγάλο ενδιαφέρον,  καθώς εκφράζουν απόψεις και κρίσεις για την προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 μέσα από τη ρωσική οπτική και είναι αναμενόμενο ότι η μετάφρασή και η ελληνική τους έκδοση θα συμβάλει σε νέους προβληματισμούς και επανεκτιμήσεις.

Οι σημειώσεις του Γιεγκόρ Μεταξά.

Οι σημειώσεις του Γιεγκόρ Μεταξά.

Οι πολεμικές επιχειρήσεις του 1799

Οι πολεμικές επιχειρήσεις του 1799

 Αποτίμηση μιας προσωπικότητας

 Ο Γιεγκόρ Μεταξάς ήταν, όπως προκύπτει από τη μελέτη των Σημειώσεων του, άνθρωπος με σπουδαία εγκυκλοπαιδική μόρφωση και αξιοπρόσεκτους φιλοσοφικούς προβληματισμούς, εφοδιασμένος  με αγάπη δηλαδή προς τον άνθρωπο.

Υπήρξε βαθύς γνώστης της πολιτικής και διπλωματικής ιστορίας, και η γνώση αυτή τον βοήθησε προφανώς στις διπλωματικές του αποστολές στον Αλή πασά. Είχε, επίσης, μελετήσει αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία και ιστορία – στοιχείο που απόλυτα τεκμηριώνεται από τη μελέτη του βιβλίου του. Το πλεονέκτημα, άλλωστε, της γνώσης της ελληνικής γλώσσας το αξιοποίησε στον καλύτερο δυνατό βαθμό, καθώς εμπλούτισε το βιβλίο του με σπουδαίες και άγνωστες τις περισσότερες φορές πληροφορίες για τη ζωή των κατοίκων των Ιόνιων νησιών, τις οποίες συγκέντρωσε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας από τις συζητήσεις του με τους νησιώτες.

Συνειδητός ορθόδοξος ό ίδιος ο Μεταξάς, υπογράμμιζε τη σημασία και την αξία της χριστιανικής ορθόδοξης πίστης. Και κατηγορούσε τους Γάλλους, που περιφρονούσαν τη θρησκεία, την οποία αντικατέστησαν με παγανιστικές οντότητες. Γι’ αυτό ένιωθε ικανοποίηση, που οι συμπατριώτες του Επτανήσιοι διαφύλαξαν τη χριστιανική τους πίστη και μάλιστα χαιρόταν ιδιαίτερα, όταν διαπίστωνε τη θρησκευτική ταύτιση Επτανησίων και Ρώσων, για να αποφανθεί ότι «τίποτα δεν φέρνει κοντά δυο λαούς όσο η πίστη».

Ιδεολογικοπολιτικά, ωστόσο, κινήθηκε στο χώρο των αριστοκρατικών αντιλήψεων και υπήρξε υποστηρικτής της απολυταρχίας. Αποδεχόμενος ως υποχρεωτική την ταξικότητα της ανθρώπινης κοινωνίας, δεν έβλεπε πουθενά την εκμετάλλευση των αρχόντων ούτε την καταπίεση των χωρικών. Διέκρινε μια αμοιβαιότητα μεταξύ φεουδάρχη και χωρικού/αγρολήπτη. Δεν μπορούσε ο Μεταξάς λόγω γενικότερης αγωγής αλλά και κοινωνικής θέσης να κατανοήσει τις επαναστατικές αλλαγές, που έφερνε η Γαλλική Επανάσταση του 1789 με τις διακηρύξεις της για ελευθερία των λαών και πολιτική ισότητα όλων των ανθρώπων-πολιτών.

Αντίθετα, χαρακτήριζε χιμαιρικές τις διακηρύξεις για πίστη στην ανθρώπινη πρόοδο, για ανεξαρτησία και ισοτιμία. Θεωρούσε την καθιέρωση της πολιτικής ισότητας ως «παραβίαση της κοινωνικής τάξης». Η Γαλλική Επανάσταση ήταν γι’ αυτόν συνώνυμο της διαφθοράς και της αναρχίας – κάτι βέβαια που έχει απορρίψει η σύγχρονη πολιτική επιστήμη. Και γινόταν άδικος, όταν υποστήριζε ότι οι αρχές της Γαλλικής Επανάστασης για ισότητα και δικαιοσύνη ήταν στην πράξη «ύπουλες κολακείες».

 Πάντως, ο Γιεγκόρ Μεταξάς με τη δράση του αλλά κυρίως με το βιβλίο του, έχει συμβάλει ουσιαστικά στη διεύρυνση των γνώσεών μας τόσο για τη ρωσοτουρκική εκστρατεία στη Μεσόγειο, τον αρχηγό της Ουσακώφ αλλά και τον καιροφυλακτούντα Αλή πασά, όσο και για τη ζωή, τις παραδόσεις και τις ποικίλες δραστηριότητες των συμπατριωτών του κατοίκων των Ιόνιων νησιών. Διακρίθηκε ως ναυμάχος και ως διπλωμάτης και σήμερα μπορούμε ανεπιφύλακτα να υπογραμμίσουμε και την αξία του ως εξαίρετου συγγραφέα, επιφυλασσόμενοι βέβαια για την αριστοκρατική οπτική γωνία, από την οποία φωτίζει τα γεγονότα, καθώς χαρακτηρίζει τους νέους κυρίαρχους των Επτανήσων, τους Ρωσότουρκους και κυρίως τους Ρώσους, ως  απελευθερωτές, ενώ δεν ήταν τίποτε παραπάνω ή παρακάτω από ένας κρίκος στην αλυσίδα των κατακτητών του επτανησιακού νησιωτικού συμπλέγματος – παλαιότερα των Φράγκων, Βενετών και Γάλλων, τώρα των Ρωσότουρκων και αργότερα των Βρετανών.

 

Επιμέλεια: Γιώργος Ζούμπος

 


 

ΠΗΓΗ:

Χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα  αποσπάσματα από την ομιλία του κεφαλονίτη ιστορικού Πέτρου Πετράτου  που εκφωνήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2016 στην Κοργιαλένεια Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, στο πλαίσιο παρουσίασης του βιβλίου «Σημειώσεις του Υποπλοιάρχου του Ρωσικού Στόλου Γιεγκόρ Μεταξά», που εκδόθηκε από τη Μητρόπολη Κεφαλονιάς το 2016.

 

* * *