Τον τελευταίο καιρό έχει γίνει πολλή συζήτηση για τον αετό της αλβανικής σημαίας. Με αυτήν την αφορμή επισημαίνουμε μερικά ιστορικά στοιχεία ώστε να γίνει σαφές ότι δεν έχουμε την … αποκλειστικότητα.

Ο δικέφαλος αετός είναι ένα για φανταστικό έμβλημα, που συμβολίζει την εξουσία, τη δύναμη, την ενότητα, ενώ η αρχαιότερη απεικόνιση ανάγεται στους 7°-6° αιώνα π.Χ. (αρχαιολογικά μνημεία αρχαίας Μηδείας). Αλλά και στη Βίβλο ο αετός εκφράζει τη θεϊκή δύναμη, την εξουσία και την προστασία, που παρέχει ο Θεός στον αγαπημένο του Εβραϊκό λαό.

 Θεόδωρος Λάσκαρις

Πριν το 12ο αιώνα δεν έχουμε παράσταση δικέφαλου σε βυζαντινά νομίσματα, ούτε σε χρυσόβουλα, ούτε σε μολυβδόβουλα, ούτε σε έργα τέχνης.

Τον Απρίλη του 1204 η Κωνσταντινούπολη καταλαμβάνεται από τους Σταυροφόρους  (4η Σταυροφορία) και στη συνέχεια δημιουργείται μια σειρά κρατών, ανάμεσα στα οποία η Αυτοκρατορία της Νίκαιας υπό τον Θεόδωρο Λάσκαρι (1175-1222).

Ο Λάσκαρις έχει για έμβλημά του το δικέφαλο αετό, έμβλημα το οποίο στη συνέχεια χρησιμοποιούν και οι άλλοι βυζαντινοί αυτοκράτορες (Παλαιολόγοι).  Το δικέφαλο αετό όμως είχαν ήδη σαν έμβλημα οι μουσουλμάνοι ηγεμόνες της Βαγδάτης, Ζεγγίδες και Ορτοκίδες της Καππαδοκίας (10ος αι. μ.Χ.).

Θεωρείται πιθανότερο (αν και υπάρχουν σοβαρές επιφυλάξεις) ότι ο δικέφαλος αετός, ως αυτοκρατορικό έμβλημα, χρησιμοποιείται από το Λάσκαρι για να συμβολίσει τη διπλή αυτοκρατορία Ανατολής και Δύσης και την ενότητά της.

Γνωρίζουμε ότι οι Ρωμαίοι μεταχειρίζονταν τον αετό ως σημαία τους, ενώ οι βυζαντινοί αυτοκράτορες  είχαν κεντημένους αετούς (μονοκέφαλους) στο ρουχισμό τους. Μέχρι το 15ο αιώνα ο δικέφαλος αετός παραμένει  κρατικό έμβλημα του Βυζαντίου, ενώ κατά άλλη εκδοχή ο Δικέφαλος καθιερώνεται ως έμβλημα του Βυζαντίου από τον Ισαάκιο Κομνηνό (1057-1059).

Σε αντιπαράθεση με τα παραπάνω ο ιστορικός  Αδ. Αδαμαντίου σημείωνε πριν ογδόντα πέντε χρόνια : «Και οι μεν Βυζαντινοί δεν εχρησιμοποίησαν τον δικέφαλον όπως ημείς σήμερον θέλομεν. εχρησιμοποίησαν όμως αυτόν ως σύμβολον οι άλλοι ξένοι λαοί, οι οποίοι ωρισμένως παρέλαβον αυτόν από την τέχνην. Το ζήτημα δηλαδή αφορά περισσότερον  την τέχνην παρά την πολιτείαν  και την ιστορίαν των Βυζαντινών, και ως ζήτημα τέχνης  πρέπει να εξετάζεται, καιρός δε, σήμερον, ότε έχει φθάσει η επιστήμη εις τόσην αυστηράν αντικειμενικότητα, να μη εξετάζωνται τα ζητήματα τα καθαρώς ιστορικά με υποκειμενικόν αίσθημα. Άλλως τε και ουδείς σοβαρός λόγος υπάρχει προς τούτο. Κατ’ ουδέν η έλλειψις δικεφάλου από τας βυζαντινάς σημαίας δύναται να βλάψη τας θαυμασίας  και κατανυκτικάς παραδόσεις  του Έθνους, …»

 Εκτός Βυζαντίου

Από το 14ο αιώνα ο Δικέφαλος απεικονίζεται στα νομίσματα του Λουδοβίκου Βαυαρού και άλλων μοναρχών που θεωρούσαν τους  εαυτούς τους κληρονόμους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

 Από το 15° αιώνα είναι έμβλημα της «Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας», απ’ όπου το 19ο αιώνα πέρασε ως έμβλημα της Αυστροουγγαρίας.

Στη Ρωσία ο δικέφαλος αετός έγινε κρατικό έμβλημα μετά το γάμο του Ιβάν Γ’ με τη βυζαντινή προγκίπισσα Σοφία Παλαιολόγου και απεικόνιζε τις αξιώσεις της Ρωσίας στη Βυζαντινή κληρονομιά, ενώ μεταγενέστερα χρησίμευσε σαν έμβλημα του αδιαίρετου της Ευρωπαϊκής και της Ασιατικής Ρωσίας. Καταργήθηκε στα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας και επανήλθε κατά την περίοδο Γιέλτσιν.

Ο δικέφαλος αετός ήταν έμβλημα και της Αυστροουγγρίας, ενώ  διατηρείται και σήμερα σαν έμβλημα της Αλβανίας, προερχόμενος από την απεικόνισή του στη σημαία του εθνικού της ήρωα Σκεντέρμεπεη (1405-1468). Εκφράζοντας επίσης την κοινή ρωμαίικη παράδοση των βαλκανικών και σλαβικών λαών, βρίσκεται  και στα εθνόσημα και τις σημαίες της  Σερβίας και του Μαυροβουνίου.

 

Γιώργος Ζούμπος

 

ΠΗΓΕΣ:

  • Γιάνης Κορδάτος, Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου, Μπουκουμάνης, Αθήνα, 1974, σ. 392
  • «Δικέφαλος αετός» στη Μ.Σ.Ε., τ. 9, Ακάδημος, Αθήνα, 1979
  • Αδαμαντίου Αδαμάντιος, «Αετός δικέφαλος» στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 1, Φοίνιξ, Αθήνα, χ.χ., σ. 820-823

 

Όπως δημοσιεύτηκε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ,  4/3/2017

 

* * *