Τον «Αγιοβασίλη του Βορρά» (το παχουλό γεροντάκι με την κόκκινη στολή) τον συνοδεύουν πλήθος υπηρέτες – νάνοι και ξωτικά και το έλκηθρό του το σέρνουν «τάρανδοι». Το παχουλό γεροντάκι, οι υπηρέτες, η πολύχρωμη χαρούμενη συνοδεία από πουλιά και ζώα τοῦ δάσους, προέρχονται από παλιές λατρείες των βορείων λαών και από την πλούσια Γερμανική μυθολογία.
Τα τραγούδια των «Καλανδών του Ιανουαρίου» (ονομασία προερχόμενη από τις ρωμαϊκές καλένδες) ήταν ήδη σε χρήση κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο, καθώς συμμετέχουν σε ένα κράμα ειδωλολατρικών και χριστιανικών εθίμων. Από αυτά προέρχονται τα «Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς» τα οποία πολύ ενωρίς συνδέθηκαν με τον Άγιο Βασίλειο, παίρνοντας νέα μορφή και περιεχόμενο.
Οι τελευταίοι στίχοι των Καλάντων δίνουν τον χαρακτήρα του αγερμικού τραγουδιού, καθώς ζητιούνται για την είδηση χαρίσματα και δώρα.
Όπως τα Χριστουγεννιάτικα, έτσι και τα Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα απευθύνουν ευχές προς τον αφέντη, την κυρά κ.τ.λ.
«γραμματικός αλλά και γεωργός άγιος»
Σε ορισμένα Κάλαντα ο Άγιος Βασίλειος ερωτάται από που έρχεται και αυτός απαντά ότι πάει στο σχολείο. Τότε του ζητούν να πει την αλφαβήτα. Ο άγιος στηρίζει το ραβδί του στη γη και αυτό βλασταίνει.
«Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθεν καταβαίνεις;
Από τη μάνα μ’ έρχουμαι και σ’ το σκολειό μου ‘πάγω.
Κάτσε να φας. Κάτσε να πιης. Κάτσε να τραγουδήσης.
Εγώ τραγούδια δεν γροικώ. Ξέρω την Αλφαβήτα.
Βασίλη, αν ξέρεις γράμματα, πες μας την Αλφαβήτα.
Και στο ραβδί του ακούμπησε να ειπή το Αλφαβητάρι.
Και το ραβδί του ήταν ξηρό. Χλωρούς βλαστούς επέτα.
Κι απάνω στα κλωνάρια του περδίκια κελαηδούσαν.
Όχι περδίκια μοναχά, αλλά και περιστέρια.»
Η αφθονία των φαγητών στο τραπέζι της πρώτης μέρας του χρόνου προοιωνίζει αφθονία αγαθών για ολόκληρο το χρόνο.
Στους ελληνικούς πληθυσμούς της Μ. Ασίας, στην Κρήτη και στο Αιγαίο ο άγιος εμφανίζεται σαν γεωργός, ζευγολάτης και στη συνάντηση με το Χριστό κουβεντιάζει για το ευλογημένο «ζευγάρι» – δηλαδή τα καματερά ζώα, για τη σοδειά από τη σπορά των δημητριακών και τη βλάστηση.
« Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά. Κι αρχή του Γεναρίου
Κι αρχή πού βγήκεν ο Χριστός στην γη να περπατήση
Εβγήκε και χαιρέτησεν όλους τους ζευγολάτες.
Κι ο πρώτος του χαιρετισμός ήταν «Αγιο – Βασίλης».
Άγιο – Βασίλη Δέσποτα καλό ζευγάρι κάνεις.
Με την ευχή σου Κύριε, καλό κι ευλογημένο.
Να σε ρωτήσω Δέσποτα, πόσα πινάκια σπέρνεις;
Σπέρνω σιτάρι δώδεκα. Κριθάρι δεκαπέντε.
Μα κείνο το ζηλέψανε περδίκια και λαγούδια»…
Ο γνωστός μας Αγιοβασίλης στο εργαστήρι του Βόρειου Πόλου.
Ο Μέγας Βασίλειος είναι δημοφιλής στην ελληνική ύπαιθρο όχι μόνο διότι συμμερίζεται το μόχθο και την ταλαιπωρία του αγρότη, αλλά διότι είναι πάντα κοντά του, τον διδάσκει και τον αγαπά.
Ο τύπος αυτός του αγίου σαν γεωργού είναι πιθανότατα παλαιότερος εκείνου του γραμματικού. Η άποψη αυτή ενισχύεται αν λάβουμε υπόψη τον κατεξοχήν γεωργικό χαρακτήρα της Βυζαντινής οικονομίας την εποχή στην οποία έχει τις ρίζες του το τραγούδι. Η σύνδεση με τα γράμματα πρέπει να είναι μεταγενέστερη και να οφείλεται σε επίδραση της σχολικής παράδοσης του τραγουδιού στα Υστεροβυζαντινά χρόνια οπότε και συνδέονται οι τρεις Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας προς τα γράμματα σε κοινό εορτασμό.
«Κι’ αφέντες καλησπέρα σας»
Μια από τις παραλλαγές των κερκυραϊκών πρωτοχρονιάτικων Καλάντων όπως τη διέσωσε ο Νίκος Πακτίτης στη συλλογή του «Κερκυραϊκά Δημοτικά Τραγούδια» (1989):
Αρχημηνιά κι αρχηχρονιά κι αρχή του Γεναρίου
την εορτή του μάκαρος, Μεγάλου Βασιλείου.
Κάμνω λοιπόν καλήν αρχήν επαίνους να συνθέσω
τον Άγιον Βασίλειον για να τον επαινέσω.
Βασίλειε θαυματουργέ ήλθα να σε παινέσω
που στων αγγέλων το χορό βρίσκεσαι εν τω μέσω.
Της Καισαρείας γέννημα φλαστός Καππαδοκίας
και ποιητής και λυτρωτής της θείας λειτουργίας.
Είχε και το αξίωμα της αρχιερωσύνης,
εχθρός των έργων των κακών, φίλος της σωφροσύνης.
Αρχιερείς τον σέβονται, παπάδες τον τιμώσι
οι άρχοντες και ο λαός σκύπτουν τον προσκυνώσι.
Κι αφέντες καλησπέρα σας, καλησπερίσματά σας
ο Άγιος Βασίλειος να’ ναι βοήθειά σας
Ο Άγιος Βασίλειος των ελληνικών γραμμάτων. Καμιά σχέση με τον κοκκινοντυμένο βόρειας καταγωγής Αγιοβασίλη.
Γιώργος Ζούμπος
Όπως δημοσιεύτηκε στην «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ», 30/12/2016
* * *
Leave A Comment