Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 o Διεθνής Ερυθρός Σταυρός έχει μια έντονη παρουσία στην Ελλάδα. Τα ζητήματα είναι πολλά και διάφορα και προσπαθεί να βρει λύσεις σε διάφορα επίπεδα, είτε με την βοήθεια του ΟΗΕ, είτε με διακρατικές συμφωνίες σε συνεργασία με τις κρατικές επιτροπές του Ερυθρού Σταυρού. Τα καυτά ζητήματα είναι ο επαναπατρισμός των γυναικόπαιδων από τις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ, η επιστροφή των Ελλήνων αιχμαλώτων στρατιωτών που μεταφέρθηκαν με τον Εμφύλιο πέρα από τα σύνορα, οι συνθήκες των κρατουμένων στα στρατόπεδα εξορίας στο Αιγαίο, στις στρατιωτικές και στις κρατικές φυλακές. Ιδιαίτερη ευαισθησία δείχνεται στις συνθήκες των ανηλίκων κρατούμενων. Η Διεθνής Επιτροπή, σε συνεργασία με τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και τις Αρχές, προσπαθεί να δημιουργήσει ένα διάλογο μεταξύ των κρατών και ταυτόχρονα να οργανώσει αποστολές ανθρωπιστικής βοήθειας και διανομές ειδών πρώτης ανάγκης, όπου η κατάσταση θεωρείται κρίσιμη.

Ο Ελβετός Germain Colladon, ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού που επισκέφθηκε το Βίδο, κάπου στην Τυνησία.

 

Σε μια από τις αποστολές της Διεθνούς Επιτροπής το 1951 στην Ελλάδα, η αντιπροσωπεία της θα επισκεφτεί διάφορες φυλακές και ανάμεσα τους θα είναι και αυτές της Κέρκυρας. Στις 27 Μαρτίου του 1951 λοιπόν, η αντιπροσωπεία βρίσκεται στην Κέρκυρα και επισκέπτεται την ίδια μέρα τα σωφρονιστικά καταστήματα του νησιού. Στο Βίδο θα επιστρέψουν και την επομένη, αποκλειστικά για να τραβήξουν τις φωτογραφίες που παρουσιάζονται στη παρούσα δημοσίευση. Στη Κέρκυρα υπήρχαν τότε 3 σωφρονιστικά καταστήματα: οι Εγκληματικές και οι Επανορθωτικές φυλακές για ενήλικους στον λόφο του Αγ. Σωτήρα (Βουνό) και το σωφρονιστικό κατάστημα ανηλίκων στο Βίδο. Αυτό το τελευταίο σωφρονιστήριο έπαιρνε το όνομά του από το νησί και η επίσημη ονομασία του ήταν Αγροτικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων Πτυχίας. Όσοι πέρασαν από εκεί το ονόμαζαν απλά «Πτυχιά».

Οι Φυλακές του Βίδο

Οι φυλακές στο Βίδο ιδρύθηκαν το 1925 σαν αγροτικές φυλακές και ήταν παράρτημα των Εγκληματικών Φυλακών Κερκύρας και επέκταση των τελευταίων. Το Νοέμβρη του 1946 μετατρέπονται σε ανεξάρτητες Αγροτικές Φυλακές και 3 χρόνια αργότερα θα μετονομαστούν σε φυλακές Ανηλίκων. Λίγους μήνες πρωτύτερα είχε προηγηθεί η αλλαγή της ονομασίας του Βίδο σε Πτυχία.

ΦΕΚ 364, 20/11/1925

ΦΕΚ 330, 01/11/1946

ΦΕΚ 164, 29/07/1949

ΦΕΚ 318, 21/11/1949

Συνθήκες των νεαρών κρατουμένων

Ποιές ήταν οι συνθήκες στη φυλακή ανηλίκων του Βίδο το 1951; Στον ερευνητή παρουσιάζονται δύο πραγματικότητες: η πρώτη είναι αυτή του Εμφυλίου και των δηλώσεων μετάνοιας, των διηγήσεων όσων πέρασαν σαν κατάδικοι από εκεί, ειδικά των νεαρών πολιτικών εξόριστων, που τις χαρακτηρίζουν «μικρό Μακρονήσι», κολαστήριο και τόπο ασελγειών, βασανιστηρίων και βιασμών. Ίσως και φόνων. Η ελληνική βιβλιογραφία κάνει αναφορά για τέτοιου είδους μεταχείριση στο Βίδο, σαν παράδειγμα αναφέρουμε το «Παιδομάζωμα» του Γ. Γκαγκούλια ή το «Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» του Χρόνη Μίσσιου. Στο αντίθετο άκρο τοποθετείται η έκθεση του Ελβετού απεσταλμένου του Ερυθρού Σταυρού, ο οποίος βέβαια κάθισε μόλις λίγες ώρες εκεί, στα πλαίσια μιας προγραμματισμένης και μη αιφνιδιαστικής επίσκεψης, με μόνο συνομιλητή τον διευθυντή της φυλακής. Ο Εμφύλιος είχε τελειώσει και οι φυλακές είχαν μισοαδείασει εξαιτίας μιας χάρης που είχε δοθεί λίγους μήνες πριν. Θα αποχωρήσει από την Κέρκυρα πεπεισμένος πως είχε λάβει τις καλύτερες εντυπώσεις από το Σωφρονιστήριο του Βίδο.

Το μόνο κοινό που έχουν οι δύο πραγματικότητες είναι πως στις αρχές της δεκαετίας του ΄50 λείπουν όλα τα είδη πρώτης ανάγκης…

Κατά την δεκαετία του ‘60 τα πράγματα θα καλυτερεύσουν και αυτό μάλλον οφείλεται στο παιδαγωγικές μεθόδους κάποιων διευθυντών που ενδιαφέρονται πραγματικά να χειραγωγήσουν τους νεαρούς έγκλειστους.

Η Έκθεση

Η έκθεση του Germain Colladon αποτελεί μια πολύτιμη μαρτυρία της οργάνωσης του Σωφρονιστικού καταστήματος ανηλίκων του Βίδο εκείνη την εποχή και οι φωτογραφίες που θα τραβήξουν οι απεσταλμένοι θα είναι πιο πολύ μοναδικές παρά σπάνιες. Παρουσιάζει μια σχεδόν αυτάρκη «αποικία ελεύθερων καταδίκων» που προσπαθεί να λειτουργήσει σαν κοινότητα, παρέχοντας ταυτόχρονα στους νεαρούς κρατούμενους τις γνώσεις για την μελλοντική τους επανένταξη στην κοινωνία. Θα την καταθέσουμε χωρίς σχόλια, μην έχοντας την δυνατότητα να κρίνουμε αν τα γραφόμενα αντικατοπτρίζουν ή όχι την καθημερινή πραγματικότητα του 1951.

Φτάνοντας στο Βίδο. Στο μικρό λιμάνι ξεχωρίζει μια μεγάλη σκηνή που χρησίμευε σαν κοιτώνας για τους κρατούμενους που ασχολούνταν με το ψάρεμα. Τα ξεχωριστά ωράρια έγερσης και κατάκλισης που απαιτούσε το ψάρεμα ενοχλούσαν τους υπόλοιπους κατάδικους. Παρόμοια σκηνή είχαν και οι κατάδικοι που ασχολούνταν με τη βοσκή, για τους ίδιους λόγους.

Οι φυλακές καταλάμβαναν όλη την έκταση του νησιού και οι κατάδικοι είχαν αρκετή ελευθερία κυκλοφορίας, χωρίς να περιορίζονται στους χώρους των οικημάτων. Την εποχή της επίσκεψης της Επιτροπής, οι φυλακές είχαν χωρητικότητα 350 καταδίκων αλλά εκείνον το Μάρτη του 1951 η πληρότητα ήταν χαμηλή, ήταν παρόντες μόνο 114 τρόφιμοι, εκ των οποίων 4 βρίσκονταν στο νοσοκομείο της πόλης. Στο σωφρονιστήριο “ΠΤΥΧΙΑ” αποστέλλονταν μόνο νέοι ηλικίας τουλάχιστον από 17 ετών έως το πολύ 21 ετών και το κατάστημα δέχονταν μόνο καταδικασμένους. Επιπλέον, το αδίκημα ή το έγκλημα για το οποίο είχαν καταδικαστεί έπρεπε να είχε διαπραχθεί μεταξύ της ηλικίας των 12 και 17 ετών. Δεν υπήρχαν θανατοποινίτες και λόγω του νεαρού της ηλικίας οι καταδίκες είχαν μετατραπεί σε ποινές κάθειρξης 20 ετών κατ’ ανώτατο όριο. Το 50% περίπου των νεαρών κρατουμένων ήταν πολιτικοί εξόριστοι.

Κατοικίες

Υπήρχαν 3 είδη καταλυμάτων: Πέτρινα οικοδομήματα (αρκετά αγγλικής κατασκευής όπου κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας φιλοξενούνταν στρατιωτικοί με τις οικογένειες τους), ξύλινες παράγκες και σκηνές.

Τα τρία ισόγεια πέτρινα κτίρια χρησίμευαν αποκλειστικά σαν κοιτώνες. Ένα από αυτά προορίζονταν για τους νεότερους ανήλικους. Ήταν επιπλωμένα με ράντζα εκστρατείας και με διώροφα μεταλλικά κρεβάτια. Κάθε κοιτώνας φιλοξενούσε 15 περίπου άτομα. Υπήρχαν αρκετές κουβέρτες και κανένας κρατούμενος δεν κοιμόνταν στο έδαφος. Ένας μικρός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας παρείχε  φως σε όλες τις εγκαταστάσεις.

Δεδομένου του χαμηλού αριθμού κρατουμένων, κανένας δεν στεγάζονταν στις ξύλινες παράγκες. Μία ήταν κλειστή ενώ στην άλλη είχαν εγκατασταθεί αρκετά εργαστήρια.

Οι σκηνές χρησίμευαν για τις ομάδες που ασχολούνταν με το ψάρεμα και την βοσκή, λόγω των ειδικών ωραρίων που απαιτούσαν αυτές οι δραστηριότητες.

Υγιεινή

Κοντά στα κτίρια υπήρχαν πλυσταριά. Επιπλέον, μεγάλες τσιμεντένιες δεξαμενές  βρίσκονταν στο κέντρο των καλλιεργειών. Όταν το επέτρεπε η εποχή οργανώνονταν και λουτρά θαλάσσης. Τέσσερις μικρές κινητές συσκευές, αποτελούμενες από ντεπόζιτο, αντλία και ντουζιέρα εξασφάλιζαν σε μεγάλο μέρος την προσωπική καθαριότητα. Διανέμονταν 130 δράμια σαπουνιού μηνιαίως ανά άτομο (περίπου 415 γραμμάρια). Μια ομάδα κρατουμένων είχε την ευθύνη πλυσίματος των ρούχων της κοινότητας και επιπλέον, μια μέρα την εβδομάδα, οι κρατούμενοι μπορούσαν να πλύνουν ατομικά τα εσώρουχά τους.

Σε κάθε μια από τις αυλές μεταξύ των κτιρίων των κοιτώνων υπήρχε αποχωρητήριο με τέσσερις τουρκικές τουαλέτες. Για τη νύχτα, οι κρατούμενοι έχουν σε κάθε κοιτώνα WC. Το πόσιμο νερό παρέχονταν μόνο από ένα πηγάδι.

Η αυλή μεταξύ δύο κοιτώνων.

Το εσωτερικό ενός κοιτώνα.

Μια αποθήκη, το σιδηρουργείο και το κουρείο.

Διατροφή

Δεν υπήρχε τραπεζαρία και οι κρατούμενοι έτρωγαν όπου έβρισκαν. Ένα ξεχωριστό κτίριο στέγαζε τις κουζίνες και δίπλα τον φούρνο. Η κουζίνα διέθετε 4 εστίες και ο εξοπλισμός της ήταν σε καλή κατάσταση.

Η καθημερινή πρόσληψη τροφής ήταν ικανοποιητική. Το σιτηρέσιο του ψωμιού έφτανε τα 200 δράμια την ημέρα (640 γραμμάρια). Η παραγωγή του ίδιου του σωφρονιστικού καταστήματος σε πουλερικά και ψάρια επέτρεπε να συμπεριλαμβάνεται κρέας στο μενού συχνότερα από τις δύο φορές το μήνα που προβλέπονταν από τον κανονισμό. Το ίδιο ίσχυε, την κατάλληλη εποχή, για τα φρέσκα λαχανικά.  Την ημέρα της επίσκεψης το μενού είχε φασόλια με λάδι ενώ για τους άρρωστους ρύζι.

Έδαφος – Γεωργία

Από τη συνολική έκταση του νησιού που έφτανε τα 630 στρέμματα, 190 στρέμματα (λιγότερο του 1/3) καλύπτονταν από καλλιέργειες. Αυτές περιλάμβαναν καλλιέργειες σίτου, μηδικής, φασολιών κ.λπ., ελιές και αμυγδαλιές, αμπέλια, λαχανόκηπους και μερικά παρτέρια. Επιπλέον βοσκότοποι επέτρεπαν την εκτροφή βοοειδών και προβάτων. Ένα χοιροτροφείο, ένα κουνελοτροφείο και ένα πτηνοτροφείο ολοκλήρωναν το σύνολο των γεωργικών δραστηριοτήτων. Η πολύ μικρή καλλιεργημένη έκταση και η πλήρης απουσία γεωργικών μηχανημάτων δεν επέτρεπαν την κάλυψη όλων των αναγκών της κοινότητας. Ένας γεωπόνος ήταν υπεύθυνος για την επαγγελματική εκπαίδευση ενώ άλλοι δύο δάσκαλοι δίδασκαν γενική ύλη.

Τα μαγειρεία και στα αριστερά τους ο φούρνος

Δύο νεαροί κατάδικοι οργώνουν καλλιέργεια με άλογο

Το μικρό τυροκομείο των φυλακών

Ρουχισμός

Οι κρατούμενοι φορούσαν μπλε ρούχα εργασίας και πηλήκιο.  Υπήρχε μια ορισμένη έλλειψη εσωρούχων και μια πραγματική έλλειψη παπουτσιών. Ένα εργαστήριο ραπτικής με μια ραπτομηχανή φρόντιζε την συντήρηση και επισκευή των ρούχων και ένα εργαστήριο τσαγκάρη επισκεύαζε τα παπούτσια.

Ιατρική φροντίδα

Για τους εκατοντάδες κρατούμενους της φυλακής δεν υπήρχε αναρρωτήριο ούτε ιατρείο, παρά μόνο μια αίθουσα εξέτασης που χρησιμοποιούσε ο γιατρός που έρχονταν από την πόλη κάθε Τρίτη και Παρασκευή. Υπήρχε επίσης ένας φύλακας με χρέη νοσοκόμου. Γενικά η κατάσταση της υγείας ήταν καλή λόγω της νεαρής ηλικίας, της ζωής στην ύπαιθρο και του ήπιου κλίματος. Την ημέρα της επίσκεψης υπήρχαν 8 άρρωστοι στους κοιτώνες και 4 στο νοσοκομείο της πόλης.

Για οδοντιατρική και οφθαλμολογική θεραπεία, οι κρατούμενοι μεταφέρονταν στην πόλη, όπου ένας οδοντίατρος  και ένας οφθαλμίατρος τους παρείχε δωρεάν φροντίδα.

Το επίδομα των 4.000 δρχ/μήνα για φάρμακα δεν επαρκούσε.

Ο δρόμος που οριοθετεί τις φυλακές

Ο περιστερώνας

Το πτηνοτροφείο

Εργασία

Όλοι οι νεαροί κατάδικοι εκπαιδεύονταν πλήρως σαν γεωργοί. Επιπλέον, ένα τυροκομείο, ένα ραφείο, ένα εργαστήριο τσαγκάρη, ένα καλά εξοπλισμένο ξυλουργείο, ένα μικρό εργαστήριο βιβλιοδεσίας και ένα άλλο για την επισκευή των αλιευτικών διχτυών, ένα εργαστήριο καροποιού και ένα σιδηρουργείο, επέτρεπαν στους τρόφιμους να αποκτήσουν πρακτικές γνώσεις.

Περίπου 70 κρατούμενοι θεωρούνταν εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης και ως εκ τούτου ωφελούνταν για κάθε εργάσιμη ημέρα με μια διήμερη μείωση της ποινής. Επιπλέον, καταβάλλονταν στους κρατουμένους ένας μικρός μισθός το ποσό του οποίου ποίκιλε – ανάλογα με τη φύση της εργασίας – μεταξύ 1.000 και 2.500 δραχμών την ημέρα (περίπου 0,25 έως 0,625 ελβ. φράγκα της εποχής). Το ήμισυ των χρημάτων που κέρδιζε κάθε φυλακισμένος θέτονταν στη διάθεσή του, ενώ το άλλο μισό πιστώνονταν σε ένα λογαριασμό του οποίου το συνολικό ποσό του καταβάλλονταν την ημέρα της απόλυσής του.

Θρησκευτική δραστηριότητα

Δεν υπήρχε παρεκκλήσι στο νησάκι και κάθε Κυριακή ένας ιερέας τελούσε θεία λειτουργία σε μια από τις παράγκες. Επιπλέον, τρεις φορές την εβδομάδα ένας ιερέας πήγαινε στο Βίδο για κατήχηση και δίδασκε στους κρατούμενους θρησκευτικά.

Αθλητικές δραστηριότητες – ελεύθερος χρόνος

Όπως προαναφέρθηκε, ο διευθυντής παρείχε μεγάλη ελευθερία κυκλοφορίας σε όλο το νησί. Υπήρχε ένα υποτυπώδες γήπεδο ποδοσφαίρου και ένα του μπάσκετ, μάλλον χωρίς μπάλα. Ένα ανεξάρτητο κτίριο έχει διαμορφωθεί σε θέατρο με σκηνή και σκηνικά. Υπήρχε επίσης μία μικρή βιβλιοθήκη. Δύο ηχεία, κοντά στους κοιτώνες, μετέδιδαν  επιλεγμένα προγράμματα του “Ράδιο-Αθήνα”. Μια μικρή καντίνα πουλούσε τσιγάρα μόνο στους ενήλικους. Επιτρέπονταν η αλληλογραφία και οι επισκέψεις των γονέων.

Το λιμανάκι με την πρόσβαση προς τις φυλακές

Στo σταθμό ηλεκτροπαραγωγής

Δρομάκι με φοινικιές που οδηγεί στο κτίριο της Διεύθυνσης

Στο εκκολαπτήριο του πτηνοτροφείου των φυλακών

Το πηγάδι με το πόσιμο νερό

Πειθαρχία

Σύμφωνα με τον διευθυντή δεν υπήρχαν προβλήματα πειθαρχίας. Tα κελιά απομόνωσης ήταν αυστηρά και θεωρούνταν ακραία λύση. Παραδειγματική τιμωρία ήταν το κόψιμο των μαλλιών με τη ψιλή αλλά και η στέρηση των παιχνιδιών και του αθλητισμού. Δεν υπήρχαν περιοριστικές ποινές για τα τρόφιμα, ούτε για την αλληλογραφία.

Ανθρωπιστική βοήθεια

Η αντιπροσωπεία του Ερυθρού Σταυρού είχε ήδη οργανώσει αποστολή που βρίσκονταν καθ’ οδόν με 100 κιλά ζάχαρης σε σκόνη, 100 κιλά γάλακτος σε σκόνη, 100 κιλά σαπουνιού, 60 φόρμες εργασίας και μια μπάλα.

Κατά την επίσκεψη σημειώθηκε πως η φυλακή του Βίδο είχε ανάγκη επειγόντως από εσώρουχα, παπούτσια, κοινά φάρμακα, αντισηπτικό κρεολίνη και DDT, σαπούνι, συμπληρώματα διατροφής (ρύζι, συμπυκνωμένο γάλα, ζάχαρη κλπ), ρούχα εργασίας και μια μπάλα για τις αθλητικές δραστηριότητες.

Η κατάσταση ήταν αρκετά δραματική και έμοιαζε με τη σημερινή κατάσταση σε εμπόλεμες περιοχές του τρίτου κόσμου.

Tην εποχή της επίσκεψης διευθυντής ήταν ο Νικόλαος Φρέρης και ιατρός ο Θεόδωρος Συριόπουλος, υπεύθυνος ιατρός και των Φυλακών Κερκύρας.

Κατάργηση παρ’ ολίγον…μετά του ωφελίμου

Στα τέλη της δεκαετίας του ’40 η Κερκυρα θα ανακηρυχθεί τουριστικός τόπος (1947), αν και είναι μια ακριτική, λαβωμένη και φτωχή πόλη που προσπαθεί να ξανασταθεί στα πόδια της. Ο χαρακτηρισμός βέβαια θα μείνει στα χαρτιά, τη στιγμή που ολόκληρη η επικράτεια βρισκόταν υπό καθεστώς πολιορκίας λόγω του Εμφυλίου, ο θεσμός των εκτάκτων τοπικών Στρατοδικείων δεν είχε ακόμα καταργηθεί, ο κόσμος πείναγε και δεν του πήγαινε ο νους σε ταξίδια αναψυχής και τουρισμό.

Όμως τα πράγματα θα αλλάξουν στις αρχές της δεκαετίας του ‘60. Ήδη απο τότε ο ΕΟΤ είχει εντοπίσει τα φιλέτα της Κέρκυρας: Φρούρια, Βίδο, Αλυκές Ποταμού. Για όλη την δεκαετία αλλά και κατά την επόμενη, διαμέσου των εφημερίδων της εποχής βλέπουμε το συνεχές ενδιαφέρον του ΕΟΤ για την εκμετάλλευσή τους. Και έτσι θα φτάσουμε στο 1976, όταν το Βίδο παραχωρείται με διάταγμα στον ΕΟΤ και οι φυλακές κλείνουν. Έχει πλέον ανοίξει ο δρόμος για την παραχώρηση του νησιού στους Άραβες, με μεσολαβητή τον Λάτση και πολιτικό υποστηρικτή τον Ράλλη, η οποία θα αποπειραθεί λίγους μήνες αργότερα. Τελικά το σχέδιο θα ναυαγήσει, χάρη σε μια από τις πιο σπάνιες και θερμές συστρατεύσεις του κερκυραϊκού λαού.

ΦΕΚ 191, 23/7/1976

Σπύρος Ιωνάς

Πηγές:
Εθνικό Τυπογραφείο, διάφορα Φύλλα Εφημερίδας της Κυβερνήσεως
Αρχεία Διεθνούς Επιτροπής Ερυθρού Σταυρού, ACICR, C SC, Grèce, volume XIII, RT
Ιστορικό Αρχείο εφημερίδων «Καθημερινή», «Αθηναϊκή»
wikipedia

 

* * *