«Οι Ισπανοί δηµοκράτες αγωνίζονται ηρωικά, µε τη συµπαράσταση της προοδευτικής ανθρωπότητας, για την υπεράσπιση της δηµοκρατίας και της ανεξαρτησίας της πατρίδας τους»
Ο Σωκράτης Μοναστηριώτης (Μοντής) με τη στολή των Διεθνών Ταξιαρχιών. Ήταν μέλος του προοδευτικού ομίλου Φιλαδελφείας «Σπάρτακος».
Η δεκαετία 1930-1940 χαρακτηρίζεται από δύο σημαντικούς παράγοντες: Την προσπάθεια οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ένωση και την επίθεση του φασισμού και της ιμπεριαλιστικής αντίδρασης στις καπιταλιστικές χώρες.
Η διεθνής κατάσταση, µετά την κατάληψη της Αβησσυνίας από τη φασιστική Ιταλία τον Οκτώβρη του 1935, οξύνεται ακόµα περισσότερο. Ο γερµανικός ιµπεριαλισµός επιδιώκει όχι µόνο να τορπιλίσει τη συνθήκη των Βερσαλλιών, αλλά και να καταλάβει την Αλσατία, Λορένη, τα πολωνικά εδάφη, τις αποικίες και όλα όσα είχε χάσει στο «Μεγάλο Πόλεμο». Η Γερµανία καταστρώνει σχέδια για µια ριζική αναδιανοµή του κόσµου προς όφελός της.
Άξονας, Αντικομιντέρν και Φράνκο
Τον Οκτώβρη του 1936 δηµιουργείται ο φασιστικός Άξονας Βερολίνου-Ρώµης και το Νοέµβρη του ίδιου χρόνου υπογράφεται το σύµφωνο «Αντικοµιντέρν» ανάμεσα Γερµανία, Ιταλία και Ιαπωνία. Στην Ισπανία, μετά το φασιστικό πραξικόπηµα του στρατηγού Φράνκο (18 Ιούνη του 1936), με σκοπό την ανατροπή της δημοκρατικής κυβέρνησης που είχε εκλεγεί το Φλεβάρη του 1936 -και η οποία πραγματοποιούσε αστικοδημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στην οικονομία, ξεσπά εµφύλιος πόλεµος. Οι Ισπανοί δηµοκράτες αγωνίζονται ηρωικά, µε τη βοήθεια των Διεθνών Ταξιαρχιών και τη συµπαράσταση της προοδευτικής ανθρωπότητας, για την υπεράσπιση της δηµοκρατίας και της ανεξαρτησίας της πατρίδας τους και των κατακτήσεων του Λαϊκού Μετώπου. Δεν καταφέρνουν να νικήσουν εξαιτίας της πολιτικής της «ουδετερότητας», της «μη επέμβασης» των Δυτικών δυνάμεων και της στήριξης των πραξικοπηματιών από το φασιστικό άξονα.
Ελληνική συμμετοχή
Στις Διεθνείς Ταξιαρχίες συµµετέχουν και Έλληνες και Ελληνοκύπριοι αντιφασίστες. Οι αγωνιστές αυτοί από την Ελλάδα και την Κύπρο, που παλεύουν ένοπλα με ηρωισµό και αυτοθυσία για την υπεράσπιση της Ισπανικής Δηµοκρατίας, υπολογίζονται σε 500. Για το σκοπό αυτό είχε συγκροτηθεί αρχικά λόχος και αργότερα τάγµα Ελλήνων εθελοντών αντιφασιστών µε την επωνυµία «Ρήγας Φεραίος».
Εκείνη την εποχή, η Ελλάδα βρισκόνταν στις παραμονές της Μεταξικής Δικτατορίας.
Με πρωταγωνιστή το ΚΚΕ, οργανώνεται άμεσα κίνημα αλληλεγγύης στον ισπανικό λαό. Ο «Ριζοσπάστης» από την πρώτη στιγμή στέλνει το δημοσιογράφο Κώστα Βιδάλη στην Ισπανία και το Κόμμα συγκροτεί ειδική επιτροπή βοήθειας για την Ισπανία, η οποία, αν και παράνομη, λειτουργεί και μετά την επιβολή της Μεταξικής δικτατορίας.
Η σημαντικότερη ελληνική προσφορά στον αγωνιζόμενο ισπανικό λαό είναι η συμμετοχή των Ελλήνων εθελοντών, που αγωνίζονται από τις γραμμές των διεθνών ταξιαρχιών ενάντια στο φασισμό. Συνολικά υπολογίζεται ότι στις διεθνείς ταξιαρχίες συμμετέχουν περίπου 500 Έλληνες εθελοντές που φτάνουν στην Ισπανία από την Ελλάδα, τα Δωδεκάνησα, την Κύπρο, την Αφρική, την Αγγλία, τη Γαλλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Σοβιετική Ένωση απ’ αλλού. Ανάμεσά τους κομμουνιστές όπως ο Δ. Σακαρέλλος, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και εκπρόσωπός του στην Κομμουνιστική Διεθνή, ο Ν. Βαβούδης, στέλεχος του Κόμματος και γραμματέας του «Ενωτικού Εργατικού Κέντρου Πειραιά», ο Ν. Καραγιάννης, στέλεχος στην Ομοσπονδία Ελλήνων Ναυτεργατών, ο Αναγνώστης Δεληγιάννης, στέλεχος του Κόμματος και γραμματέας της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας Ελλάδος, ο Γιάννης Παντελιάς, μέλος του Γραφείου της ΕΠ της ΚΟΑ κ.ά.
Μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού στη μάχη της Χαράμα. Εδώ τραυματίστηγκε βαριά και ο Σωκράτης Μοναστηριώτης. Πέθανε αργότερα σε νοσοκομείο της Καταλωνίας.
H λευκιμμιώτικη συμμετοχή
Για τη συμμετοχή Κερκυραίων στις Διεθνείς Ταξιαρχίες γνωρίζουμε λίγα. Πριν λίγα χρόνια ο Νίκος Ασπιώτης συγκέντρωσε τις υπάρχουσες πληροφορίες γραπτές και προφορικές και τις συμπεριέλαβε στην πολύτιμη μελέτη του για τη Λευκίμμη «Δεν υπάρχει Θεός για μένα και αν υπάρχει είναι τρελλός…».
Επισημαίνει μεταξύ άλλων ότι εκείνη την εποχή το λευκιμμιώτικο κίνημα διαπαιδαγωγείται με το πνεύμα του μαρξισμού-λενινισμού, συνειδητοποιεί και κατανοεί την έννοια του προλεταριακού διεθνισμού, με πρώτους τους ναυτεργάτες, και ανταποκρίνεται στο πρώτο διεθνιστικό κάλεσμα.
Οι Λευκιμμιώτες Αντώνης και Χρήστος Καββαδίας, γιοι του Συλβέστρου από τους Αναπλάδες, από τα καράβια, που δούλευαν σαν ναυτεργάτες, σπεύδουν στο κάλεσμα της ισπανικής Δημοκρατίας.
Από άλλο δρόμο έρχεται ο μετανάστης στην Αμερική Σωκράτης Μοναστηριώτης (Πατρογιάννης) ή Μοντής.
Τα αδέλφια στην αρχή εντάσσονται στο βαλκανικό τάγμα «Ντιμιτρόφ» της 13ης Διεθνούς Ταξιαρχίας. Όταν συγκροτείται ο ελληνικός λόχος «Νίκος Ζαχαριάδης» (αργότερα «Ρήγας Φεραίος»), στα μέσα του 1937, ο Αντώνης Καββαδίας -ο Χρήστος είχε σκοτωθεί πρώτος- πρέπει να είναι ένας από τους δεκαεπτά ναυτεργάτες που σπεύδουν να ενταχθούν.
Με πρώτο διοικητή το Γιάννη Παντελιά πολεμούν γενναία (1937-1938), κάτω από τη σημαία της 15ης Διεθνούς Ταξιαρχίας, τον ισπανικό φασισμό του Φράνκο, στο Μπελσίτ, στη Καντέσα, στη Χαράμα, στη Μπρουνέτ, στον Έβρο, στην Τερουέλ.
Ο Σωκράτης Μοναστηριώτης είναι ένας από τους εκατοντάδες Έλληνες, που έφθασαν μετανάστες στην Αμερική λίγα χρόνια πριν. Ήταν μέλος του συλλόγου «Σπάρτακος» Φιλαδέλφειας, μια οργάνωση με αριστερό πολιτικό λόγο και προσανατολισμό. Ο Στέφανος Τσερμέγκας, μέλος του Κ.Κ. Αμερικής γράφει: «Έφυγα από την Αμερική για την Ισπανία το Δεκέμβριο του 1936 και έφθασα στην Ισπανία στις 2 Γενάρη του 1937. Εταξίδευσα με ισπανικό διαβατήριο μέσω Γαλλίας με το ατμόπλοιο “Νορμανδία”. Η ομάδα αποτελούνταν από 96 Αμερικανούς. Μέσα σ’ αυτούς και τρεις Ελληνοαμερικανοί: οι Ηλίας Αργίτης, Στέλιος Τοπολάνος και Σωκράτης Μοντής. Κατατάχτηκα στην 15η Ταξιαρχία (Τάγμα Λίνκολν).»
Η πορεία του ελληνικού λόχου είναι γενναία, αλλά και οδυνηρή. Πλήθος Ελλήνων αντιφασιστών αφήνουν την πνοή τους για μια δημοκρατική Ισπανία.
Δημοκρατικά στρατεύματα υποχωρούν στη Γαλλία μετά την ήττα. Προηγείται γάλλος αστυνομικός
Ομάδα ελληνοαμερικανών εθελοντών
Και οι τρεις Λευκιμμιώτες σκοτώνονται εκεί, και οι τρεις ποτίζουν με το αίμα τους τη βασανισμένη γη του Λόρκα. Τα δύο αδέρφια πολεμούν αρχικά μαζί. Ο Αντώνης σκοτώνεται στην Καντέσα στις 4 ή 5 Απριλίου του 1938, πολεμώντας μαζί με τους συντρόφους του να σπάσει το φασιστικό κλοιό. «Όλη μέρα δίνανε σκληρές μάχες. Πριν τη δύση του ήλιου ξανάρχισαν την υποχώρηση, πάντα σε εχθρικό έδαφος κυκλωμένο από τον εχθρό. Αργά το βράδυ δέχτηκαν μια άγρια επίθεση του ιππικού. Αφού την απέκρουσαν, ξανασυνέχισαν όλη τη νύχτα την πορεία τους, για να βρεθούν το πρωί αντιμέτωποι με μεγάλες φασιστικές δυνάμεις… Παρ’ όλα αυτά, ένα μέρος κατόρθωσε να σπάσει τον κλοιό, να περάσει τον ποταμό Έβρο και να ενωθεί με τις δυνάμεις της Δημοκρατίας.».
Ο Χρήστος πιθανόν να έπεσε στη μάχη της Μπρουνέτ της 6ης Ιούλη 1937, όπου το μάχη το Τάγμα «Γ. Δημητρώφ» είχε μεγάλες απώλειες και επέζησαν 153 από τους 455 αγωνιστές. Ίσως όμως όμως και να σκοτώθηκε στο Μπελσίτ τις 24 Αυγούστου 1937, όπου ο ελληνικός λόχος είχε αποδεκατιστεί. Ο Αντώνης και ο Χρήστος άφησαν πίσω τους ένα μικρότερο αδερφό.
Μετά τη μάχη του Μπελσίτ ο ελληνικός λόχος εντάσσεται στο «Τάγμα Δημητρώφ» της 11ης Διεθνούς Ταξιαρχίας (βαλκανική).
Ο Σωκράτης Μοναστηριώτης πρέπει να στελέχωσε, όπως όλοι οι Ελληνοαμερικανοί, το τάγμα «Αβραάμ Λίνκολν». Τραυματίστηκε βαριά στη μάχη της Χαράμα στις 6 Φλεβάρη 1937, στην οποία είχε αποδεκατιστεί το αμερικάνικο τάγμα, στο οποίο ανήκε. Στην ίδια μάχη είχε αποδεκατιστεί και ο ελληνικός λόχος, στη 15η Διεθνή Ταξιαρχία. Ο Μοναστηριώτης πεθαίνει σε κάποιο νοσοκομείο της Καταλονίας αργότερα εξαιτίας των τραυμάτων.
Ένας συναγωνιστής του, ο Στέλιος Τοπολάνος, γράφει για το Σωκράτη: «Πριν δύο μέρες για δεύτερη φορά πληγώθηκε και ο σ. Σωκράτης Μοντής. Πολύ τολμηρός. Οι διπλανοί του τον προσέχουν, γιατί το θάρρος του είναι απερίγραπτο. Είναι αρχηγός μιας ελληνικής διμοιρίας. Όταν προσωρινά του δέσανε τα τραύματά του στο χέρι και την ωμοπλάτη για να πάει στο νοσοκομείο, απαιτούσε να μείνει στο μέτωπο. Τον καταφέραμε ωστόσο να πάει στο νοσοκομείο.»
Εκεί (Φλεβάρης του 1938), παίρνει ένα γράμμα από την Αμερική:
«Αγαπητέ μας συμπατριώτη Σωκράτη. Λάβαμε το γράμμα σου απ’ το νοσοκομείο της Καταλονίας, όπου βρίσκεσαι πληγωμένος, μαχόμενος για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του ισπανικού λαού. Ξέροντας ότι έχετε ανάγκη από τσιγάρα, μαζέψαμε αναμεταξύ μας 3,50 δολάρια και σας τα στέλνουμε μέσω των “Φίλων του τάγματος Λίνκολν”. Με αντιφασιστικούς χαιρετισμούς. Σ. Κατσαρός».
Πρωτύτερα, ο Σωκράτης Μοναστηριώτης στέλνει ένα σύντομο γράμμα σ’ ένα φίλο του. Είναι, ίσως, το μόνο που διασώθηκε για να θυμίζει αυτόν το γενναίο διεθνιστή: «Αγαπητέ Τζιμ, έλαβα το γράμμα σου, τα σιγαρέτα και τις σοκολάτες κάπως αργά, επειδή δεν ήμουνα πάντα στο ίδιο μέρος. Βέβαια, δεν φαντάζεσαι τη χαρά, όχι μόνο τη δικιά μου, αλλά και τόσων άλλων συμπολεμιστών μου, Ελλήνων, Ισπανών, Αμερικανών, γιατί, όπως αντιλαμβάνεσαι, τα μοιράζουμε όλα μεταξύ μας. Και όλοι μου λένε: “Ο φίλος σου διάλεξε το ποιο καλό φάρμακο να σου στείλει”.»
Οι Έλληνες νεκροί ήταν περίπου εκατό. Στη Μαδρίτη υπήρχαν οι τάφοι 27 Ελλήνων αντιφασιστών, που καταστράφηκαν από τη μανία των Φρανκιστών.
Γενική δοκιμή
Ο ισπανικός εμφύλιος λήγει την άνοιξη του ’39, με ήττα των Δημοκρατικών. Είναι η «γενική δοκιμή» και το σημαντικότερο γεγονός πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ αποτελεί ανεπανάληπτο μάθημα προλεταριακού διεθνισμού και απάντηση στην κοσμοπολίτικη δράση του κεφαλαίου και της διεθνούς ιμπεριαλιστικής αντίδρασης.
Γιώργος Ζούμπος
ΠΗΓΕΣ:
- Ασπιώτης Νίκος, «Δεν υπάρχει Θεός για μένα και αν υπάρχει είναι τρελλός…/ Μάρτυρες και μαρτυρίες από την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο/ Λευκίμμη 1941-1949», Λευκίμμη, 2010
- Πετρόπουλος Γιώργος, «Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος 1936-1939», Ριζοσπάστης, φ. 16-07-2000
- Τσερμέγκας Στέφανος-Τσιρμιράκης Λευτέρης, «No pasaran. Έλληνες αντιφασίστες εθελοντές στην Ισπανία», Σύγχρονη Εποχή, 1987
- Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ, «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», τ. Α΄/ 1918-1949, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2011
Όπως δημοσιεύτηκε στη «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ», 27/01/18
* * *
Leave A Comment