Μεταξύ 1510-1530 στις περιοχές υπό βενετική κυριαρχία επαληθεύονται συγχρόνως η διάδοση των τεχνικών οχυρωματικής, η διατύπωση της πρότασης αναγκαιότητας της βαλλιστικής και η ανάδυση των πρώτων επιστημονικών τάσεων για τον περίβολο του αμυντικού σχεδιασμού τωνπόλεων.
Αυτές οι ιδέες θα εφαρμοστούν στις προτάσεις σχεδιασμού των πόλεων τόσο της βενετικής ενδοχώρας όσο και των πόλεων της Αδριατικής και του Ιονίου.
Μία από τις παραδειγματικές πόλεις όπου παρουσιάστηκαν διαμάχες για τις νέες τεχνικές είναι η Κέρκυρα, η οποία μετά το 1537 μπαίνει στην στρατιωτική διαπραγμάτευση της Αναγέννησης ως παράδειγμα αναποφασιστικότητας της Βενετίας σε αποφάσεις σχετικές με την στρατιωτική αρχιτεκτονική.
Στην πορεία των εργασιών τειχισμού και αμυντικής προστασίας της πόλης θα γίνουν επεμβάσεις σύγκλισης πολεοδομικών λογικών και λειτουργικότητας της αστικής της δομής. Επιπλέον, θα υλοποιηθούν σχέδια κατασκευής στρατώνων κοντά στις νέες πύλες των οχυρώσεων για την επίλυση προβλημάτων διαμονής της φρουράς.
Την τριετία 1573-1576 ωριμάζουν οι πολιτικές επιλογές σχετικά με τον τειχισμό του προαστίου με ένα καινούργιο αμυντικό μέτωπο. Η δραστηριότητα θα άρχιζε με την καταστροφή των κατοικιών που βρίσκονταν στο λόφο του Αγίου Μάρκου και μέρους της λιμενικής ζώνης της παραλίας της Σπηλιάς. Το μεγάλο εργοτάξιο των τειχών της Κέρκυρας περιελάμβανε μία σειρά επεμβάσεων εξοπλισμού της αστικής δομής. Οι εργασίες προέβλεπαν:
Οι εργασίες προέβλεπαν:

  • μία συνολική λειτουργική εξειδίκευση της μεσαιωνικής πόλης
  •  την οικοδόμηση ενός νέου νοσοκομείου που θα μπορούσε να λειτουργεί ως στρατιωτικό
  •  την ανακατασκευή της σιταποθήκης
  •  την επισκευή και επέκταση του στρατιωτικού λιμανιού στο Μανδράκι
  •  την οικοδόμηση ενός λοιμοκαθαρτηρίου
  • την ίδρυση – σύσταση ενός γκέτο.

Τέλος, για λόγους καθαρά αμυντικούς αποφασίστηκε η μετακίνηση του μητροπολιτικού ναού από την μεσαιωνική πόλη στη νέα πόλη, στο ναό του Αγίου Ιακώβου (πρόταση του Dardi Bembo το 1586 και υλοποίηση το 1632). Στη παλιά πόλη 93 σπίτια δεν είχαν παρά 219-330 κατοίκους συνολικά.
Tην οψη μιας τυπικά οχυρωμένης πόλης της Ιταλίας, στα τέλη του 16 αιώνα, μας δίνει το σχέδιο του Francesco de Marchi, στο οποίο απεικονίζονται τα βασικά στοιχεία της οχύρωσης και της πόλης.
• Francesco de Marchi (1504-1577) Πρόκειται για θεωρητική κατασκευή, όχι πραγματική μίας οχυρωμένης πόλης στα τέλη του 16ου αιώνα. Τα βασικά στοιχεία της άμυνας είναι το πολυγωνικό περιτείχισμα της πόλης με πύργους και προμαχώνες. Όλοι οι προμαχώνες έχουν κανόνια, θριαμβεύουν τα όπλα. Ο Francesco de Marchi(1504-1577) συγγραφέας του έργου «Trattato dell’ architettura militare» ήταν στρατιωτικός μηχανικός στην υπηρεσία του Παύλου του III στην κεντρική Ιταλία και μετά του Φίλιππου του II στη Φλάνδρα.
Η Βενετία αλλάζει προσανατολισμό στην άμυνα της Κέρκυρας και προτείνει το νέο αμυντικό σχέδιο με την επίβλεψη του στρατιωτικού αρχιτέκτονα Ferrante Vitelli, σχέδιο που θα δώσει στο προάστιο την ασφάλεια που του έλειπε.
Από τα 1573 η Βενετία θα προχωρήσει σε δραστικά μέτρα για την καλλίτερη οργάνωση των κτήσεων της, που έκτοτε θα διανύσουν την καλλίτερη ίσως περίοδο της βενετικής κατοχής, που θα διαταραχθεί μόνο στα 1645, μετά τον κρητικό πόλεμο.
Στα τέλη του 16ου αι. είχαν ολοκληρωθεί οι περισσότερες εργασίες κατασκευής του Νέου Φρουρίου της Κέρκυρας, καθώς και οι πύλες του. Το 1590 οι εργασίες συνεχίστηκαν από τον Jacobo Malatesta και πιθανά – ήδη από το 1582- από τον Bonaiunto Lorini.
Σύμφωνα με αίτημα του Nicolò da Cipro “ζητείται να του επικυρωθεί η θέση (carico) να ανοίγει και να κλείνει της πύλες του Νέου Φρουρίου με μισθό 25 δουκάτα μήνα.

Ο χώρος της Σπηλιάς, μετά από συνεχιζόμενες επεμβάσεις, επεκτάσεις και κατασκευές νέων κτιρίων για την εξυπηρέτηση του λιμανιού, το 17° αιώνα είχε διαμορφωθεί κατάλληλα για τις αυξημένες ανάγκες που εξυπηρετούσε. Περιοχή με ιδιαίτερη σημασία λόγω των διαφορετικών λειτουργιών που την χαρακτήριζαν. Εμπορικό κέντρο της πόλης περιελάμβανε πολλές αποθήκες, την σιταποθήκη και χώρους του υγειονομείου. Τις παρεμβάσεις του 17ου αιώνα χαρακτηρίζει η τάση εκσυγχρονισμού, στερέωσης και γενικά βελτίωσης των ήδη υπάρχουσων οχυρώσεων. Ο συνολικός επανασχεδιασμός ανατέθηκε στον Filippo Verneda που βρισκόταν στην Κέρκυρα το διάστημα 1648-1662. Η κατασκευή νέων στρατιωτικών καταλυμάτων, ο εκσυγχρονισμός των τειχών της πόλης με νέες επιχωματώσεις και ενισχύσεις, οι παρεμβάσεις στον προμαχώνα του Ραυμόνδου εντάσσονται στη δραστηριότητα που ανέπτυξε αυτός στην Κέρκυρα.
Ο επανασχεδιασμός των αμυντικών δομών της Κέρκυρας οφείλεται σε μεγάλο μέρος στον Filippo Verneda, επιβλητική μορφή της στρατιωτικής αρχιτεκτονικής στην υπηρεσία της Γαληνότατης δημοκρατίας της Βενετίας.
Μετά την απώλεια της Κρήτης στα 1669, η Κέρκυρα έπαψε να είναι απλά μία από τις κύριες πόλεις του Θαλάσσιου Βενετικού Κράτους και ταυτίστηκε με το ίδιο το Θαλάσσιο Κράτος της Γαληνότατης. Ο επανασχεδιασμός της αμυντικής της μηχανής και οι ουσιαστικές παρεμβάσεις στον οικοδομικό ιστό της πόλης έγιναν αντικείμενα σοβαρού προβληματισμού.
Με την ολοκλήρωση του τειχισμού, η πόλη, με δεσπόζουσες μορφές στην εικόνα της τα δύο φρούρια της, πήρε την όψη των τειχισμένων πόλεων της Δύσης, με προσβάσεις από την ξηρά και τη θάλασσα από τέσσερις πύλες, δύο από τις οποίες μόνο σώζονται σήμερα.
Με τη μεταφορά του διοικητικού κέντρου από το παλαιό Φρούριο στη νέα πόλη, διαμορφώθηκε η κεντρική, επίσημη πλατεία με το βαϊλάτο, το αρχιεπισκοπείο, το μητροπολιτικό ναό και τη στοά των ευγενών (αργότερα θέατρο), με πρότυπο τον τύπο των αναγεννησιακών πλατειών. Από τα μέσα του 17ου αιώνα η Κέρκυρα είχε αναλάβει το ρόλο του κόμβου του θαλάσσιου κράτους της Βενετίας για διάφορους λόγους, κυρίως εμπορικούς – οικονομικούς.
Έίναι ένα ωραίο στολίδι η Κέρκυρα στο σταυροδρόμι ανάμεσα στους θαλάσσιους δρόμους της Αδριατικής προς τη Μεσόγειο καί τα εμπορικά ρεύματα τα προερχόμενα από τη Μολδαβία, τη Βλαχία, την Απουλία, την Πελοπόννησο, την Αλβανία, κ.λ.π .
Οπτικά η πόλη βρίσκεται περιτειχισμένη και υπό την σκιά των δύο φρουρίων της, την Fortezza Vecchia και την Fortezza Nuova.
Η Σπιανάδα (Spianata) καταλαμβάνει τη μισή περίπου έκταση της πόλης, επιβάλλεται με το μέγεθος της και μοιάζει να ωθεί τα κτίρια πέρα από το αυστηρά οριοθετημένο οικοδομικό μέτωπο κατά μήκος της δυτικής πλευράς της. Εξέχουσα θέση καταλαμβάνει το κτίριο του Συμβουλίου της κοινότητας, Loggia, μπροστά από την είσοδο του παλαιού φρουρίου. Το κτίριο που απεικονίζεται με περιστύλιο στη βόρεια πλευρά του, συγκεντρώνει το μάτι του παρατηρητή των χαρακτικών. Ένας δεύτερος ανοιχτός, δημόσιος, χώρος που διαφαίνεται στα σχέδια είναι η πλατεία του Αγίου Ιακώβου με την ομώνυμη εκκλησία, το παλάτι του λατίνου αρχιεπισκόπου και την λέσχη των ευγενών.
Η πλατεία αυτή θα αποτελέσει το θρησκευτικό-κοινωνικό καί πολιτικό κέντρο της Κέρκυρας, καθ’ όλη τη διάρκεια της βενετικής κυριαρχίας, αλλά και αργότερα.
Η πόλη αποτελείται από ένα ελεύθερο και σύνθετο σύστημα χαράξεων διαδρομών που είναι ιεραρχημένο. Διακρίνονται καθαρά οι βασικοί οδικοί άξονες που διατρέχουν την πόλη. Ο πολεοδομικός ιστός της συνίσταται σε ένα πυκνό πλέγμα διαδρομών μέσα στις οποίες αρθρώνονται οι συνοικίες.
Εκτός από τις συνοικίες – τα βασικά κύτταρα του αστικού οργανισμού υπάρχουν περιοχές με ειδικό λειτουργικό χαρακτήρα, όπως είναι οι αγορές, το λιμάνι, κ.ά.
Τέλος, τα δημόσια κτίρια της πόλης, μοναδικά στοιχεία που σηματοδοτούν με την παρουσία τους το τοπίο της πόλης, αποτελούν σημεία αναφοράς μέσα στον αστικό χώρο.

Αξίζει να αναφερθεί το σύνολο των κτιρίων που απεικονίζονται στα σχέδια με αρίθμηση, και αποτελούν τη λεζάντα που συνοδεύει τα σχέδια αυτής της περιόδου. Οι λεζάντες, γράφουν:

1 Πύλη Ραιμόνδα 14 Cisterna
2 Προμαχώνας Raimondo 15 Α. Ιωάννης
3 Προμαχώνας S.Antonio 16 Α. Φραγκίσκος
4 Πύλη Βασιλική 17 Σπηλιώτισσα
5 Προμαχώνας Σαραντάρη 18 Α. Μιχαήλ
6 Πύλη Σπηλιάς 19 Εβραϊκή
6 Α. Νικόλαος 20 Πλατεία
7 Restel del ponte 21 Παλάτι αρχιεπισκόπου
8 Α. Ιάκωβος 22 Α. Πατέρες

10 Λέσχη 23 Κρεμαστή
11 Παλάτι Δημόσιο 24 Α. Νικόλαος
12 Annunziata 25 Αντιβουνιώτισσα
13 Α. Σπυρίδωνας 26 Πλατεία Σπηλιάς.

Διαπιστώνουμε ότι η ομάδα των σταθερών κτιρίων που υπάρχουν στις λεζάντες είναι οι 4 πύλες της πόλης, οι πιο σημαντικές εκκλησίες και τα δημόσια κτίρια της. Αυτά τα κτίρια έχουν πολλαπλές λειτουργίες: εξυπηρετούν τις θρησκευτικές ανάγκες των κατοίκων, προσδιορίζουν τις γειτονιές της πόλης, γίνονται τελικά τα χωρόσημα – τοπόσημα με τα οποία διαρθρώνεται η εικόνα της πόλης. Είναι το σύνολο των επιμέρους εικόνων, των στοιχείων που συνθέτουν τη γενική εικόνα και την κάνουν να ξεχωρίζει από την εικόνα μιας οποιασδήποτε άλλης πόλης. Από τα χαρακτικά αυτής της περιόδου είναι σαφής ο διαχωρισμός της μεσαιωνικής (παλιάς) πόλης από την οχυρωμένη πλέον (νέα) πόλη. Το κύριο σημείο επικοινωνίας μεταξύ τους είναι η ξύλινη γέφυρα ( Ρonte ).
Ένα δεύτερο σημείο επικοινωνίας παλαιού φρουρίου-πόλης εξακολουθεί να είναι η μικρότερη, βοηθητική, γέφυρα στο βορειοδυτικό τμήμα της παλιάς πόλης.
Κέντρο της πόλης η πλατεία του Α. Ιακώβου, όπου διασταυρώνονται οι δύο βασικοί οδικοί άξονες.
Στην πλατεία αυτή, όπου λαμβάνουν χώρα οι πιο σημαντικές τελετές της πόλης, βρίσκονται συγκεντρωμένα τα πιο σπουδαία δημόσια κτίρια της, πίσω από τα οποία υπάρχουν οι δυνάμεις εξουσίας της πόλης. Έτσι, η διοικητική-πολιτική, θρησκευτική, και ταξική εξουσία έχει το δικό της κτίσμα στο χώρο της πλατείας, μέσα από το κτίριο του Βάϊλου (Δημόσιο Παλάτι), το κτίριο του λατινεπισκόπου (Παλάτι Αρχιεπισκοπικό) και τη νεοανεγειρόμενη αίθουσα (Λέσχη) των ευγενών, αντίστοιχα.
Μία άλλη περιοχή της πόλης, με εμπορική δραστηριότητα, είναι αυτή εμπρός από το Νέο φρούριο, η πλατεία της Σπηλιάς (Piazza di Spilea). Εδώ, κοντά στο λιμάνι της πόλης, βρίσκονταν υπηρεσίες στρατιωτικές, οικονομικές και διοικητικές. Στα χαρακτικά η πλατεία φαίνεται αρκετά αραιοκατοικημένη, σε σχέση με τις άλλες περιοχές της πόλης, και δεν ξεχωρίζουν, αλλά ούτε και απεικονίζονται τα δημόσια κτίρια της Σπηλιάς.
Εδώ βρίσκονταν το συγκρότημα των στρατώνων της Σπηλιάς (Quartier Spilea ), το κτίριο της Σιταποθήκης (Fontego), λίγο πιο πέρα το Υγειονομείο της πόλης (Sanità), και διάφορα καταστήματα και αποθήκες. Αξίζει τέλος να σημειωθεί η ξεχωριστή συνοικία των Εβραίων της Κέρκυρας (Ebraica), “ριγμένη μεταξύ προμαχώνα Σαραντάρη, Σπηλιάς, Πιάτσας και Ευαγγελίστριας”.
Ο αριθμός των Εβραίων στην Κέρκυρα στα 1588, σύμφωνα με την έκθεση του Βάϊλου Antonio Foscarini έφτανε τους 400 ενώ το 1760 ο Γενικός Προνοητής Francesco Grimani αναφέρει 1171 ψυχές Με διάταγμα του Δόγη οι Εβραίοι της Κέρκυρας υποχρεώθηκαν να περιοριστούν στη συνοικία τους, η οποία περιελάμβανε το τμήμα της πόλης από τη βασιλική Πύλη ως την πύλη της Σπηλιάς καί από το ανατολικό μέρος του Νέου φρουρίου μέχρι την οδό Παλαιολόγου, περιοχή που κάλυπτε το ένα πέμπτο της έκτασης της πόλης.
Είναι φανερό ότι υπάρχει ένας πολλαπλός διαχωρισμός του χώρου, θρησκευτικός, πολιτισμικός και ως ένα σημείο λειτουργικός.
Τα περισσότερα κτίρια δημόσιας χρήσης κατασκευάστηκαν το διάστημα από τα τέλη του 16ου αιώνα έως τα μέσα του 17ου αιώνα, την περίοδο δηλαδή που γίνονταν τα οχυρωματικά έργα και ο τειχισμός της πόλης. Οι κατοικίες των βενετών αξιωματούχων της διοίκησης, της λατινικής θρησκείας και της στρατιωτικής δύναμης της Κέρκυρας κτίστηκαν σε κεντρικά σημεία της πόλης.
Τα κτίρια που συνδέονταν με οικονομικές-εμπορικές λειτουργίες καθώς επίσης και τα κτίρια κοινής ωφέλειας δημιούργησαν με τη χωροθέτησή τους τις κύριες εμπορικές περιοχές, σε άμεση σχέση με το λιμάνι και την αγορά της πόλης.
Τέλος, η μεταμόρφωση των κτιρίων όπου ελάμβαναν χώρα δημόσιες τελετές και γιορτές, αποδεικνύει την ιδεολογική χρήση της αρχιτεκτονικής και της διακόσμησης που φρόντιζαν με επιμέλεια να προβάλουν οι αρχές της Βενετίας.

Απόσπασμα από : Βοσκοπούλου Χ. Χρυσούλα, “Δημόσια κτίρια στην Κέρκυρα την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας(1571-1797)” , διδακτορική διατριβή. Αρχείο Α.Π.Θ.

* * *

Διαβάστε επίσης...