Η ράμπα του Νέου Φρουρίου

 

«Όσο πιο μεγάλο το πρόβλημα τόσο πιο δραστική η λύση του»

Γράφει ο Θεόφιλος Τζίκας

Η βρετανική λύση στο πρόβλημα της ανύψωσης υλικών για την κατασκευή του αμυντικού στρατώνα του Ν. Φρουρίου

Στη βόρεια πλευρά της παλιάς πόλης δεσπόζει το Ν. Φρούριο, όπως είναι ευρύτερα γνωστό το φρούριο του Αγ. Μάρκου, χτισμένο στον ομώνυμο λόφο το διάστημα 1576-1583. Κοιτάζοντας το κυριαρχεί στην όψη του ο μεγάλος αμυντικός στρατώνας των Βρετανών (γνωστός και ως Keep) χτισμένος στην κορυφή του φρουρίου το διάστημα 1842-45. Πρόκειται για ένα εξαίρετο δείγμα αμυντικής αρχιτεκτονικής που χαρακτηρίζεται από την άρτια κατασκευή, την ισχυρή δομή του, καθώς διέθετε αλεξίβομβη θωράκιση με θόλους, τις λιτές γραμμές του και την υψηλή λειτουργικότητα του ως αμυντικό έργο. Χωρίς αμφιβολία αποτελεί το τελειότερο  δείγμα αμυντικής αρχιτεκτονικής της πανίσχυρης Βρετανικής Αυτοκρατορίας του 19^ου αι σε Κέρκυρα και Ελλάδα.

Παρατηρώντας τον κανείς δεν γίνεται να μην προσέξει το μεγάλο του μέγεθος που γίνεται καλύτερα αντιληπτό σε όσους τον δουν από κοντά. Τα κύρια υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή ήταν ντόπιος ασβεστόλιθος και οπτόπλινθοι. Τον σχεδιασμό, πέρα από αυτό καθεαυτό το κτήριο, ολοκληρώνουν: το ισχυρό τείχος του αντικρημνού, οι λιθόχτιστες καπονίερες στις εξόδους της τάφρου, η πύλη εισόδου και το κωδωνοστάσιο αλλά και η ανακατασκευή των πυροβολαρχιών του επιπέδου μάχης, των παραπέτων κ.α. που επίσης κατασκευάστηκαν την ίδια περίοδο.  Εύλογα κανείς αναρωτιέται για το μέγεθος της πρόκλησης με την οποία ήρθε αντιμέτωπο το βρετανικό μηχανικό στο να μεταφερθεί αυτός ο τεράστιος όγκος υλικών στην κορυφή του φρουρίου. Αλλά και ο κόπος που απαιτούνταν για ένα τέτοιο εγχείρημα λαμβάνοντας υπόψη πως η πρόσβαση σε αυτή γινόταν αποκλειστικά μέσω των ανηφορικών ραμπών και κλιμάκων που διαθέτει το φρούριο.

Ο αμυντικός στρατώνας των Βρετανών

Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μας δίνει ένας από τους πρωταγωνιστές της κατασκευής του ονόματι R. Mennie ο οποίος μερικά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 1854 δημοσιεύει ένα άρθρο[1], σε περιοδική έκδοση του μηχανικού σώματος (RE), στο οποίο διευκρινίζει με συνοπτικό τρόπο τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για την ανύψωση των υλικών. Η αρχή στην οποία βασίζονται αυτές οι πρακτικές συνοψίζονται στη φράση: όσο πιο μεγάλο το πρόβλημα τόσο πιο δραστική η λύση του και στην περίπτωση μας η λύση που δόθηκε δεν στερείται ούτε φείδεται ευφυΐας, αποφασιστικότητας και κόπου. Τις περιγραφές του R. Mennie συνοδεύουν δυο σχέδια και δυο αναλυτικοί πίνακες.

O R. Mennie υπήρξε τοπογράφος μηχανικός του γραφείου πολέμου, (War Department) και επί είκοσι δύο έτη εργάστηκε στην Κέρκυρα στο γραφείο έργων του μηχανικού τμήματος ως γενικός επιτηρητής. Είναι εκείνος που βάσει υποδείξεων του ταγματάρχη μηχανικού Harper είχε την επίβλεψη του σχεδιασμού και της κατασκευής του αμυντικού στρατώνα του Ν. Φρουρίου. Είναι ο ίδιος που σχεδίασε τον μεγάλο στρατώνα και τον στρατώνα των αξιωματικών στο Π. Φρούριο αλλά και πολλά μικρότερα έργα.  Εντός των καθηκόντων του ήταν ο έλεγχος των προϋπολογισμών των έργων, των σχεδίων και των αναλυτικών προδιαγραφών και εκτιμήσεων κάθε έργου.

Η λύση λοιπόν που δόθηκε για την ανύψωση των υλικών κατασκευής του στρατώνα και των συμπληρωματικών έργων του Ν. Φρουρίου δόθηκε με δυο τρόπους. Ο πρώτος ήταν η κατασκευή με μεγάλης κεκλιμένης ξύλινης ράμπας, από την ακτή ως το κορυφή του φρουρίου,  επί της οποίας κινούνταν ανά ζεύγη τέσσερα βαγόνια μεταφοράς υλικών. Τα βαγόνια κινούνταν μέσω σχοινιού το οποίο περιελίσσονταν σε έναν περιστρεφόμενο κατακόρυφο άξονα στην κορυφή, τον οποίο κινούσαν άλογα.  Η ξύλινη ράμπα είχε κλίση 23 μοίρες,  μήκος 120μ. και έφτανε σε ύψος τα 46μ. από την επιφάνεια της θάλασσας.

Αεροφωτογραφία της κορυφής του Νέου Φρουρίου

Ο δεύτερος τρόπος ανύψωσης των υλικών κατασκευής ήταν μέσω  σταθερού τεταμένου σχοινιού το οποίο στο ανώτερο σημείο διέρχεται από χιαστί δοκούς.  Το σχοινί είχε πάχος 5 ίντσες (12,7εκ.), μήκος 71,6μ. σε κλίση 20 μοιρών. Σε αυτό κυλούσε μεταλλικός φορέας με δύο ρόδες και δυο γάντζους όπου αναρτιούνταν, κατά μήκος, δυο  ξύλινα μικρά κιβώτια μεταφοράς υλικών με δυνατότητα ανατροπής για την εκφόρτωση των υλικών τους. Τον φορέα κινούσε ίππος στη βάση της εγκατάστασης μέσω δεύτερου σχοινιού, συνδεδεμένο στον φορέα.

Λεπτομέρειες, διαστάσεις και αναλυτικές πληροφορίες για τις δυο εγκαταστάσεις και το παραγόμενο έργο σε ημερήσια βάση δίνονται στους δυο πίνακες που συνοδεύουν τις περιγραφές και τα σχέδια. Από τα τελευταία δεν προκύπτει με σαφήνεια το ακριβές σημείο εγκατάστασης των κατασκευών στο Ν. Φρούριο καθώς η σχεδιαστική αποτύπωση είναι σχηματική. Θεωρώντας δεδομένο πως το κατώτερο σημείο τους, απ’ όπου γινόταν η φόρτωση, ήταν κοντά στη θάλασσα, πιθανολογούμε πως αυτές πρέπει είχαν στηθεί στην βόρεια πλευρά, σ την περιοχή της Κορακοφωλιάς.

Ένα τραγικό συμβάν στιγμάτισε την όλη διαδικασία καθώς τον Φεβρουάριο του 1845 όταν ένας νεαρός εργάτης με καταγωγή από την Κορακιάνα, που εργαζόταν στην ράμπα, παρασύρθηκε από ένα βαγόνι και έπεσε με συνέπεια να τραυματιστεί σοβαρά και μετά από μια ώρα να ξεψυχήσει.  Την παραπάνω πληροφορία αντλούμε από την επίσημη εφημερίδα της Κυβερνήσεως στην οποία μάλιστα αναφέρεται πως το ύψος της ξυλογέφυρας  είναι τριάντα οργιές, που αντιστοιχεί σε πενήντα έξι περίπου μέτρα. Το ύψος αυτό δεν ταιριάζει με την περιγραφή του Mennie που αναφέρει πως η ράμπα έφτανε σε ύψος τα 46μ.  όσο και το ύψος της πλατείας του φρουρίου. Συνεπώς εκτιμούμε πως η αναφορά στο ύψος στην Γκαζέτα γράφεται καθ’ υπερβολήν καθώς ακόμα και στο υψηλότερο επίπεδο μάχης του φρουρίου το ύψος είναι χαμηλότερο.

Όπως προαναφέραμε ο R. Mennie επιμελήθηκε του σχεδιασμού του στρατώνα των αξιωματικών στο Π. Φρούριο. Το ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει μέσα από μια καλλιτεχνική απεικόνιση της φάσης κατασκευής του, η οποία περιλαμβάνεται στο ταξιδιωτικό ημερολόγιο του William Dunsford Fasken, ιατρού του βασιλικού μηχανικού, αποτυπώνει με σαφήνεια μια ξύλινη ράμπα, που από το επίπεδο της θάλασσας, πίσω από τον προμαχώνα Σαβορνιάν, οδηγεί στο επίπεδο όπου είναι χτισμένος ο στρατώνας. Από αυτό συμπεραίνουμε με σχετική βεβαιότητα πως ο R. Mennie εφάρμοσε την ίδια πρακτική και στο Π. Φρούριο, σε μικρότερη όμως κλίμακα και ύψος, γι’ αυτό και δεν την αναφέρει στο κείμενο του για τη ράμπα του Ν. Φρουρίου.

To Παλαιό Φρούριο επί Αγγλοκρατίας

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΥ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΕΤΑΜΕΝΟΥ ΣΧΟΙΝΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΥΛΙΚΩΝ ΣΕ ΚΑΘΕ ΔΥΣΠΡΟΣΙΤΟ ΣΗΜΕΙΟ, ΟΠΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ.

Ένας ισχυρός μεταλλικός πάσσαλος τοποθετείται στο έδαφος, στον οποίο στερεώνεται το εναέριο σχοινί (5 περίπου ιντσών). Δυο σταυρωτά ξύλα, όπως αποτυπώνεται στο σχέδιο (σκίτσο 2), τοποθετούνται στην κορυφή του έργου, πάνω από τα οποία διέρχεται το σχοινί (σημείο a). Κατά την εγκατάσταση του ξύλινου σταυρού θα πρέπει πρώτα αυτός να τοποθετηθεί σε κεκλιμένη θέση (όπως αποτυπώνεται με διακεκομμένες γραμμές) έτσι ώστε να έρθει σε κάθετη όταν το σχοινί τεντωθεί, κάτι που γίνεται με μια τροχαλία ή παλάγκο στο πάνω μέρος του σχοινιού. Το κινούμενο σχοινί διέρχεται από έναν κύλινδρο στο πάνω μέρος του σταυρού (σημείο b), και τίθεται σε κίνηση μέσω ενός αλόγου προσαρτημένο στο τύμπανο ή μέσω ενός παλάγκου τοποθετημένο στο κάτω άκρο του σχοινιού.

Όπου υπάρχει χώρος στην κορυφή του έργου μπορεί το τύμπανο ή η τροχαλία να στερεωθεί εκεί, κάτι που θα μειώσει το μήκος του σχοινιού. Ένα βαγόνι, όπως φαίνεται στο σκίτσο Α και Β (σχέδιο 2) με δυο τροχούς κινείται κατά μήκος του σταθερού σχοινιού, στο οποίο είναι προσαρτημένα δυο ενισχυμένα δοχεία μεταφοράς.
Με αυτά τα δοχεία μπορούν να ανυψωθούν: ασβέστης, άμμος, βότσαλα, λάσπη ή οποιαδήποτε μικροαντικείμενα. Πέτρες, τούβλα και οποιαδήποτε άλλα μεγαλύτερα υλικά μπορούν να τοποθετηθούν σε επίπεδους δίσκους παρόμοιους σε μέγεθος με μια ζυγαριά. Νερό μπορεί να ανυψωθεί σε κουβάδες ή σε μικρά βαρέλια.

Τα δοχεία αδειάζονται από έναν άνδρα που βρίσκεται στην κορυφή στο σημείο εκφόρτωσης ο οποίος έχει ένα κοντάρι με γάντζο στην άκρη για να κατεβάσει τον πείρο n (βλ. Σχέδιο 2), ο οποίος ανασηκώνει το γάντζο στο πλάι του δοχείου κάνοντας το να αναποδογυρίσει και να αδειάσει μόνο του. Στη συνέχεια τα δοχεία, κυλούν κάτω μέσω του ίδιου τους του βάρους, (σχετικά γρήγορα αλλά χωρίς φθορά). Το άλογο έχει προηγουμένως αφαιρεθεί από το τύμπανο, για να επιτραπεί η επιστροφή τους καθώς τα δοχεία κατεβαίνουν για να παραλάβουν το επόμενο φορτίο.

Το σταθερό σχοινί στο οποίο κινούνται τα βαγόνια διατηρείται καλά λιπασμένο, κάτι που γίνεται από ένα αγόρι που κάθεται στον επίπεδο δίσκο με τον οποίο υψώνονται πέτρες και τούβλα. Το σχοινί διαρκεί αρκετούς μήνες.

Στην ακρόπολη, λόγω έλλειψης χώρου, το σχοινί στερεώθηκε με κλίση περίπου 45° αλλά λειτούργησε πολύ καλά.

Καθώς απαιτούνταν κάποιες εργασίες στην κορυφή του αμυντικού στρατώνα του Νέου Φρουρίου, τα υλικά για τις οποίες βρίσκονταν στο πρανές στην απέναντι πλευρά της τάφρου, μεταφέρθηκαν απέναντι μέσω του σχοινιού και η εργασία έγινε πριν ολοκληρωθεί η κατασκευή σκαλωσιάς και διαδρόμου, εργασία η οποία θα ήταν επίσης πιο δύσκολη και δαπανηρή.

Το σύνολο του σκυροδέματος για την οροφή του αλεξίβομβου στρατώνα, ο οποίος έχει μήκος 425 πόδια (129,5μ.) και πλάτος 48 (14.6μ.) στην εσωτερική πλευρά, ανυψώθηκε με αυτό τον τρόπο. Βαγόνια τοποθετήθηκαν κάτω από τα δοχεία και όταν τα τελευταία αναποδογυρίζονταν, το περιεχόμενο τους έπεφτε σε αυτά αποφεύγοντας έτσι τον κόπο της επαναφόρτωσης.

Το ύψος των χιαστί πασάλων ή του σταυρού θα εξαρτηθεί από τον χώρο στο σημείο εκφόρτωσης που απαιτείται για να διατηρείται ικανή απόσταση των δοχείων από την άκρη του κτηρίου και από το να βρίσκονται στο κατάλληλο ύψος για το άδειασμα τους.

R.O. MENNIE

Υπόμνημα εργασιών που εκτελούνται κατά τη μεταφορά οικοδομικών υλικών μέσω τεταμένου σχοινιού, όπως αποτυπώνεται στο προηγούμενο συνοδευτικό σκίτσο.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΥΨΩΣΗΣ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΤΟΥ Κ. R. MENNIE ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ ΣΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΣΕΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΠΙΚΛΙΝΟΥΣ ΡΑΜΠΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΑΝΩΘΕΝ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΣΤΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ.

Λόγω της δυσκολίας πρόσβασης στο ανώτερο τμήμα του Ν. Φρουρίου, κρίθηκε απαραίτητη η εύρεση τρόπου για τη μεταφορά οικοδομικών υλικών για την κατασκευή του αμυντικού κτηρίου και τις εκτεταμένες μετατροπές και επισκευές στις πυροβολαρχίες (που ανέρχονται σε πολλές χιλιάδες τόνους) και αποφασίστηκε η κατασκευή μια κεκλιμένης ράμπας που θα εκτείνεται απευθείας από τη θάλασσα ως το επίπεδο των έργων στο Ν. Φρούριο, ως η πιο πρακτική και οικονομική λύση.

Υποβάλλεται σχέδιο της (βλ. Σχέδιο 1) με επιστροφή που δείχνει τι επιτυγχανόταν καθημερινά, που ενδεχομένως φανεί χρήσιμο σε αναγκαίες περιπτώσεις σε χώρες που δεν υφίστανται οι απαραίτητες μέθοδοι, όπως μηχανές, βαγόνια, ράγες και λοιπά.

Το κεκλιμένο επίπεδο κατασκευάστηκε με δοκάρια για ορθοστάτες και εξωτερικά στηρίγματα, πολλά από τα οποία προέρχονταν από σκαλωσιές κτηρίων που είχαν οικοδομηθεί παλαιότερα και σχεδόν όλα τα μεταλλικά στηρίγματα ήταν από υλικά κατεδαφισμένων κτηρίων. Οι σανίδες ήταν καινούριες 2 ιντσών λευκή Πεύκη, με  καρφωμένες ισχυρές σιδερένιες λάμες για την κίνηση των βαγονιών. Οι οδηγοί για την συγκράτηση των βαγονιών στη θέση τους κατασκευάστηκαν από ξύλο πεύκου 3×3 ιντσών, κομμένα διαγωνίως.

Υπήρχε μια διπλή διαδρομή με δυο τύμπανα στην κορυφή, με συνέπεια η διπλάσια ποσότητα από αυτήν που επέστρεφε να ανεβαίνει καθημερινά.

R.O. MENNIE

10 Απριλίου 1854

Υπόμνημα εργασιών που εκτελούνται από άνδρες και άλογα κατά τη μεταφορά υλικών μέσω κεκλιμένης ράμπας προς την κορυφή του Νέου Φρουρίου Κέρκυρας, Ιόνια Νησιά.

***

[1] Papers on subjects connected with the duties of the corps of Royal Engineers, vol. IV, Woolwich 1885, σελ.65-69.