«Δεν έχουμε αναμειχθεί στις αποικίες και τις εξαρτημένες περιοχές καμιάς ευρωπαϊκής δύναμης και δε σκοπεύουμε να αναμειχθούμε» (ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Τζέιμς Μονρόε σε ομιλία του στο Κογκρέσσο στις 2 Δεκέμβρη 1823)

 

Ελάχιστα είναι γνωστό ότι οι Η.Π.Α. από τα χρόνια πριν την  Επανάσταση του 1821 ήδη είχαν παρουσία στο χώρο της ανατολικής  Μεσογείου, καθώς στην περιοχή αυτή και την ευρύτερη Εγγύς Ανατολή υπήρχαν οι προϋποθέσεις για ανάπτυξη και δράση της αποικιακής  πολιτικής και επιθετικότητας των μεγάλων τότε δυνάμεων.

Είναι χώρος µε µεγάλη γεωστρατηγική σημασία  και κόμβος παγκόσμιων εμπορικών δρόµων (πριν ακόμη το πετρέλαιο της περιοχής αρχίσει να έχει το μετέπειτα σημαντικότατο ρόλο του).   Ένας επιπλέον λόγος διείσδυσης των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή αυτή είναι η τύχη της οθωμανικής αυτοκρατορίας σε μια εποχή κατά την οποία τα κινήματα των λαών συνταράζουν τα Βαλκάνια, ενώ ανακατατάξεις παρουσιάζονται στην Αίγυπτο και τη Συρία. Έτσι, μεγάλα καπιταλιστικά κράτη προσπαθούν να επωφεληθούν από τη διάλυση της Οθωμανικής  αυτοκρατορίας.

Ήδη η Αγγλία, η Ρωσία και η Γαλλία έχουν κάνει την εμφάνισή τους  στον ανατολικό μεσογειακό χώρο και τα οικονομικά και στρατιωτικά τους συμφέροντα βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση. Παράλληλα «μπαίνουν στο παιχνίδι» και οι νεοσύστατες Η.Π.Α.

Το USS North Carolina (καθέλκυσης 1820). Συμμετείχε ως ναυαρχίδα στην αμερικάνικη μοίρα της Μεσογείου από 29 Απρίλη 1825 ως 18 Μάη 1827. Σε αυτό επέβαινε ο διοικητής της μοίρας αρχιπλοίαρχος John Rodgers.

Η αμερικάνικη παρουσία  στη Μεσόγειο

Η αμερικάνικη ναυτική παρουσία στην περιοχή μας χρονολογείται από το 1800, οπότε δημιουργείται η «Μοίρα της Μεσογείου» με σκοπό την προστασία των εμπορικών καραβιών των Η.Π.Α. τα οποία φτάνουν μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα.

Στη ναυτική μοίρα που καταπλέει στο Αιγαίο το 1822 περιλαμβάνεται και η φρεγάτα USS Constitution με κυβερνήτη τον Daniel Patterson. Από αναμνήσεις μελών του πληρώματος  που διασώθηκαν και δημοσιεύτηκαν πριν λίγα χρόνια, μαθαίνουμε πως  είδαν οι αμερικανοί ναύτες την Επανάσταση καθώς και διάφορα περιστατικά με  Έλληνες  και Τούρκους.

Ένας από τους ναύτες, ο Fleming,  σημειώνει την επίσκεψη στο USS Constitution του Κωνσταντίνου Κανάρη στις 11 Μάη του 1827,  ενώ το πλοίο είναι στα νερά της Αίγινας, και του Κολοκοτρώνη λίγες μέρες αργότερα, την 1η Ιούνη, ενώ το πλοίο βρίσκεται στο Ναύπλιο. Και για τους δύο γράφει με θαυμασμό και τα καλύτερα λόγια.

Από το ημερολόγιο του «Επαμεινώνδα»

 Ανάμεσα στις εγγραφές στο ημερολόγιο του σπετσιώτικου μπριγκαντινιού «Επαμεινώνδας» διαβάζουμε για συναπαντήμα με αμερικάνικo εμπορικό  καράβι.

«25 Μαΐου 1821: πρότη όρα της ημερός ημέρα Τετάρτη. Ανάμεσα σύρα και γιούρα εβιζιτάραμαι ένα περγαντίνω του αμερικάνικου συμίου καπετανευόμενος παρά του καπ. Γγεόρτζη μισευμένος από σμύρνοι και έλιπεν ημέρας 4 τραβάι δια την αμερικήν.»

 

 

James Monroe, 5ος πρόεδρος των Η.Π.Α. από 4 Μάρτη 1817 έως 4 Μάρτη 1825.

John Rodgers (1772–1838). Διοικητής της αμερικανικής Μοίρας της Μεσογείου από το Νοέμβρη του 1824 μέχρι το Μάη του 1827

Η πρώτη αμερικάνικη βάση!

Στις 2 Σεπτέμβρη 1825 η εφημερίδα «Ελληνικά  Χρονικά» του Μεσολογγίου δημοσιεύει την παρακάτω είδηση: «Προχθές έφθασεν εις τον λιμένα μας μια μοίρα των Ηνωμένων Επαρχιών της Αμερικής, ήτις μετ’ ολίγον  μέλλει να διευθυνθή προς τον Πορθμόν της Γιβρελτέρας».

Εκείνη τη χρονιά έληγε ο διετής εμφύλιος πόλεμος στην επαναστατημένη Ελλάδα με σοβαρές ζημίες για την πορεία του Αγώνα: Ο Κολοκοτρώνης στη φυλακή και ο Ανδρούτσος νεκρός από ελληνικό χέρι. Έχοντας υπόψη ότι στον Εμφύλιο αναδεικνύεται νικήτρια η παράταξη των μεγαλεμπόρων και των μεγαλοεφοπλιστών με το Γ. Κουντουριώτη, είναι κατανοητός ο προβληματισμός της «Γενικής Εφημερίδας της Ελλάδας»:

«Η απόκτησις λιμένος εις την Μεσόγειον θάλασσαν υπήρξε προ πολλού ήδη χρόνου το αντικείμενον της επιθυμίας των συσπόνδων πολιτειών της αρκτώας Αμερικής και τούτο φαίνεται ότι έλαβε το πλήρωμά του δια της παραχωρήσεως της νήσου Πάρου, κατά το Αιγαίο Πέλαγος, γενομένης εις αυτάς παρά της Ελληνικής Διοικήσεως.

Η είδησις αυτή, εάν είναι αληθής, είναι δυνατόν να βάλη εις ενέργειαν τα διοικήσεις της Ευρώπης … επειδή δεν δυνάμεθα να υποθέσωμεν ότι η κυρίευσις ενός τοιούτου νεωρίου εις Ευρώπην, γενομένη παρά των Αμερικανών, θέλει θεωρηθή άνευ τινός υποψίας».

Σημειώνει ο Πέτρος Πετράτος:

Δηλαδή η τότε Ελληνική Κυβέρνηση εκχωρεί «βάση» στις Η.Π.Α. πριν ακόμη γίνουμε ανεξάρτητο κράτος; Να θυμήσουμε επίσης ότι τον ίδιο χρόνο αμερικάνικες εταιρείες έχουν πληρωθεί για την κατασκευή δύο φρεγατών για την Ελλάδα από τα χρήματα του δεύτερου αγγλικού δανείου, από τις οποίες  μόνο τη μία  παραλαμβάνει η ελληνική κυβέρνηση.

Το USS Constitution (καθέλκυσης 1797) όπως σώζεται σήμερα.

Εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α.

Αν και ο αμερικάνικος λαός βοήθησε σημαντικά τον Αγώνα  (φιλελληνικά κομιτάτα Ν. Υόρκης, Βοστώνης κ.ά. έρανοι, εθελοντές) η επίσημη κυβερνητική πολιτική κρατά φαινομενικά ουδετερότητα, στην πράξη όμως  ακολουθεί πολιτική οικονομικής διείσδυσης στην Ανατολική Μεσόγειο και την Εγγύς  Ανατολή.

Ο τότε πρόεδρος Μονρόε, με μήνυμά του το Δεκέμβρη του 1822,  εύχεται υπέρ του Ελληνικού Αγώνα και της ελληνικής Ανεξαρτησίας, αλλά ακριβώς ένα χρόνο αργότερα, ανάλογη παράγραφος σε διάγγελμά του προς το Κογκρέσο, διαγράφεται από τον υπουργό εξωτερικών.  Τότε απορρίπτεται  και πρόταση  προς το Κογκρέσο να οριστεί εκπρόσωπος , ο οποίος θα παρακολουθούσε  από κοντά την πορεία του Αγώνα.  Εξάλλου η επιφυλακτικότητα έως και αντίθεση  των Η.Π.Α. προς τον Αγώνα  του ΄21 φαίνεται και από ότι αναγνωρίζουν το ελληνικό κράτος μόλις του 1833.

Το ενδιαφέρον της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής εστιάζεται στην απόκτηση προνομίων στη μεγάλη οθωμανική αγορά, ώστε να μην έχουν το μονοπώλιο οι ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Ο αρχιπλοίαρχος John Rodgers  (1771-1838) αναλαμβάνει καθήκοντα διοικητή της αμερικανικής ναυτικής  μοίρας η οποία τον Αύγουστο του 1825 πλέει στο Αιγαίο και υψώνει το σήμα του στο USS North Carolina. Συναντά εκπροσώπους της Πύλης για τη σύναψη εμπορικής συνθήκης που τελικά υπογράφεται το Μάη του 1830. Τότε οι Η.Π.Α. αποκτούν προνόμια στην οθωμανική επικράτεια και εξασφαλίζουν φιλική μεταχείριση  για το στόλο τους στα οθωμανικά λιμάνια.

Στα δύο χρόνια που διοικεί τη Μοίρα, υποβάλλει εκθέσεις στην Ουάσιγκτων θίγοντας θέματα όπως της στάσης των ευρωπαϊκών δυνάμεων έναντι του Αγώνα ή των προβλημάτων που δημιουργεί η αμερικάνικη ουδετερότητα όπως διαμορφώθηκε με το «Δόγμα Μονρόε». Σημαντικότερες είναι οι εκθέσεις που υποβάλλει από τη Σμύρνη στις 30 Αυγούστου 1825 προς τον υπουργό των Ναυτικών και την επόμενη  μέρα προς τον υπουργό Εξωτερικών. Σε αυτές κατορθώνει να μεταδώσει την πολύπλοκη εικόνα της εποχής.

Άλλες δύο εκθέσεις αποστέλλονται στον Rodgers στις 30 Οκτώβρη από τον πλωτάρχη Nicholson, κυβερνήτη της κορβέτας USS Ontario, και προωθούνται στο υπουργό Ναυτικών. Αναφέρονται στις κινήσεις των ελληνικών και των οθωμανικών πλοίων και στα κρούσματα πειρατείας.

Μια νέα πραγματικότητα

Η οικονομική διείσδυση των Η.Π.Α. στο χώρο της  ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής είναι πια πραγματικότητα. Οι συνέπειες για τους λαούς της περιοχής θα φανούν στα κατοπινά και τα σύγχρονα γεγονότα.

 

Γιώργος Ζούμπος

 

ΠΗΓΕΣ:

  • Χρήστος Λάζος, «Η Αμερική και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821», τ. Α+Β, Παπαζήσης, Αθήνα, 1983-1984
  • Πέτρος Πετράτος, «Η επανάσταση του 1821 και οι  Η.Π.Α.», Αιχμή, φ. 01-04-1992
  • Εμμανουήλ Λούζης, «Πολεμικά ημερολόγια του σπετσιώτικου βριγαντίνου “Επαμεινώνδας” του Κωνσταντίνου Ι. Μπάμπα (1821-1825)», Σπέτσες, 2007
  • Elizabeth George, «Through the Eyes of Sailors and Citizens: How sailors on the USS Constitution Viewed the Greek Revolution», Bridgewater State University, Undergraduate Review, Vol. 8, Article 8, 2012
  • Διάφορες διαδικτυακές πηγές οι οποίες παραπέμπουν σε αμερικανική βιβλιογραφία

 

Όπως δημοσιεύτηκε στη «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ», 24/03/2018

 

* * *