Κέρκυρα 1916-1918: Το νησί της Σωτηρίας για τους Σέρβους.

 

 

Γράφει η  Όλγα Παχή

 

Ο πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος έληξε επίσημα με τη συνθήκη του Λονδίνου, τον Μά­ιο του 1913. Ωστόσο, οι εκκρεμότητες των διαβαλκανικών σχέσεων δεν ρυ­θ­μί­στη­καν οριστικά και η Βουλγαρία ξεκινάει τον δεύτερο πόλεμο την ίδια χρο­νιά, κατά τη διάρκεια του οποίου Έλληνες, Σέρβοι και Ρουμάνοι συγκρούστηκαν νι­κη­φόρα μα­ζί της. Δύο μήνες αργότερα, η συνθήκη του Βουκουρεστίου καθορίζει τα σύ­νορα με­τα­ξύ της Ελλάδας, της Σερβίας και της Βουλγαρίας.

Η ειρήνη στην περιοχή δεν κρατεί για πολύ, καθώς η δολοφονία του Αυστριακού αρ­χι­δούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου[1] στο Σεράγεβο της Βοσνίας στις 28 Ιουνίου 1914, από τον Σέρβο εθνικιστή Gavrilo Princip (Burns, χ.χ), έγινε αιτία πολέμου ανά­μεσα στην Αυστροουγγαρία  και τη Σερβία. Η Αυστροουγγαρία  στις 23 Ιουλίου έ­στειλε τελεσίγραφο στη Σερβία, ζητώντας απάντηση εντός 48 ωρών. Ο Βρετανός υ­πουργός Εξωτερικών  Edward Grey δήλωσε σχετικά ότι το κράτος που θα αποδε­χό­ταν αυτούς τους όρους θα έπαυε να είναι ανεξάρτητο (Tomasevic,2005-2014).

Η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο στις 28 Ιουλίου του 1914 (Babac, 2014). Στο πλευρό της Σερβίας μπήκαν η Ρωσία, η Γαλλία και η Αγγλία, ενώ η Γερμανία συντά­χθη­κε με την Αυστροουγγαρία. Η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε στις 2 Αυγούστου ότι η Ελλάδα θα τηρούσε απέναντι στη Σερβία ευμενέστατη ουδετερότητα και θα ή­ταν διατεθειμένη να αποκρούσει βουλγαρική επίθεση κατά της Σερβίας. (Σβορώνος, 2015).

Η Σερβία είχε έναν έμπειρο, αλλά εξουθενωμένο στρατό και οι Αυστρο-Ούγγροι νό­μιζαν ότι θα τους νικούσαν σε λιγότερο από έναν μήνα. Ωστόσο, οι Σέρβοι αντι­στά­θηκαν σθεναρά και η Αυστρία δεν κατόρθωσε εύκολα να τους εξαφανίσει. Μάλιστα, μετά τη μεγάλη νίκη του σερβικού στρατού στη μάχη στον ποταμό Κο­λου­μπαρά, στα σύνορα της Σερβίας και του Μαυροβουνίου, τον  Νοέμβριο με Δεκέμβριο του 1914, επικράτησε εκεχειρία και κατάπαυση των επιχειρήσεων μέχρι τις 6 Οκτω­βρίου του 1915.

Το 1914 έληξε καταστροφικά για την Αυστροουγγαρία. Στα μέτωπα της Σερβίας και του Μαυροβουνίου έχασε 7.592 αξιωματικούς και 274.600 υπαξιωματικούς και στρα­τιώτες. Η Σερβία έχασε 2.110 αξιωματικούς, 8.074 υπαξιωματικούς και 153.373 στρα­τιώτες.

Το 1915 βρήκε τη Σερβία σχεδόν απόλυτα εξουθενωμένη. Οι δυσκολίες πολ­λα­πλα­σιάστηκαν με την εμφάνιση του εξανθηματικού τύφου, τον οποίο μετέδωσαν στον σερ­­βικό στρατό και στον λαό οι Αυστριακοί και Ούγγροι αιχ­μά­λω­τοι. Από τον τύφο πέ­θαναν 135.000 Σέρβοι στρατιώτες και άμαχος πληθυσμός. Εκτός από την έλλειψη ό­­πλων, πυρομαχικών και ρουχισμού, υπήρχε και έλλειψη ειδών διατροφής και ζωο­τρο­φών. Προμηθεύονταν τα πάντα από το εξωτερικό με τεράστια δυσκολία. Αν και η Αγ­γλία και η Γαλλία είχαν συζητήσει να στείλουν στη Σερβία στρατιωτικές δυνάμεις, τίποτα δεν έγινε στο πρώτο εννιάμηνο του 1915.

Στις 16 Σεπτεμβρίου του  1915, ο αυτοκράτορας της Γερμανίας Γουλιέλμος Β΄ έδωσε δια­­ταγή στον στρατάρχη Αύγουστο φον Μακένζεν να κατατροπωθεί αποφασιστικά ο σερ­­­βικός στρατός. Στην επίθεση θα έπαιρναν μέρος πάνω από 500.000 στρατιώτες Βούλ­­­­γαροι, Γερμανοί και Αυστρο-Ούγγροι και 1.655 πυροβόλα όπλα. Οι Αυστρο-Ούγ­γροι και οι Γερμανοί επιτέθηκαν στις 6 Οκτωβρίου (Babac, 2014) και οι Βούλ­γα­ροι στις 14 Οκτωβρίου (Σβορώνος, 2015)[2]. Η Σερβία βρέθηκε τότε ε­γκα­τα­λε­λειμ­μένη α­­πό όλους τους συμμάχους, εκτός από το Μαυροβούνιο. Ο σερ­βι­κός στρατός, πε­ρι­κυ­κλω­μένος από όλες τις πλευρές πολέμησε με υπεράνθρωπες προ­σπά­θειες, αποσυ­ρό­με­­νος σιγά- σιγά. Μαζί με τον στρατό αποσυρόταν και ο λαός. Μετά την πτώση του Κρα­γκούγεβας, του Νις και των Σκοπίων, άρχισε η γενική υ­ποχώ­ρηση του σερβικού στρα­τού προς το Κόσ­σο­βο. Στη συνέχεια, ο αρχηγός  Ρα­ντο­μίρ Φίλντ Μάρσαλ Πούτ­νικ[3] διέ­ταξε υποχώρηση στις ακτές της Αδριατικής, δια­μέ­σου του Μαυροβουνίου και της Αλ­βανίας. Τότε ο στρατός του Μαυρο­βουνίου, υπό τις διαταγές του Σερδάρη Γιαν­κοβούκοβιτς, κατόρθωσε με  μεγάλη αυτο­θυ­σία να κα­λύ­ψει το βόρειο πλευρό του σερβικού στρατού, κατά την αποχώρησή του διαμέσου του Μαυροβουνίου, και έ­τσι απέτρεψε την κύκλωση και την εξόντωσή του.

 Επικεφαλής του σερβικού στρατού ήταν ο γέροντας βασιλιάς της Σερβίας Πέτρος Κα­­­ρα­­γεώργεβιτς[4], μαζί με τον διάδοχο Αλέξανδρο, ακολουθούσε δε ο γέροντας πρω­θυ­­πουργός Νίκολα Πάσιτς (Nikola Pasic)[5] με όλα τα μέλη της Σερβικής κυβέρ­νη­σης και όλους τους βουλευτές (Κατσαρός, 1958).

 Οι καιρικές συνθήκες ήταν πολύ κακές και υπήρχε μεγάλη έλλειψη τροφίμων, γιατί μα­­ζί με τον στρατό υποχωρούσαν και πολλοί πολίτες. Γι’ αυτό, κατά την υποχώρηση δια μέσου των άγριων και αφιλόξενων περιοχών της Αλβανίας, ο πεινασμένος και α­πο­γυμνωμένος σερβικός στρατός και οι πολίτες υπέστησαν σοβαρές απώλειες. Η υ­πο­χώ­ρηση αυτή, η οποία ονομάστηκε «Αλβανικός Γολγοθάς», συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο τραγικές και πιο σκληρές πορείες της ι­στορίας, σύμφωνα με την επίσημη αναφορά του Υπουργού Στρατιωτικών, στρα­τη­γού Μποζιντάρ Τέρζιτς (Bozidar Terzic), στον πρωθυπουργό Νίκολα Πάσιτς, στις 22 Δεκεμβρίου 1915. Συ­γκε­­­κρι­μέ­να, στην αναφορά του ο  στρατηγός Μποζιντάρ Τέρζιτς έγραφε: «Χά­θη­καν μέ­σα στην Αλ­βανία, πέθαναν από την πείνα και το ψύχος, δολοφονήθηκαν από τους Αλ­­βα­νούς και αιχμαλωτίστηκαν 243.877 άνθρωποι» (Παπανδριανός, 1997).

Περί τα μέσα Δεκεμβρίου τα λείψανα του σερβικού στρατού, περίπου 125.000 στρατιώτες με κουρελιασμένες στολές, έφταναν στα παράλια της Αδριατικής, από όπου η γαλλική στρατιωτική αποστολή, υπό τις διαταγές του στρατηγού Μοντεζίρ, φρόντιζε για την περισυλλογή τους (Σκόντρας,1969).

 Εν τω μεταξύ, οι σύμμαχοι στις 28 Δεκεμβρίου του 1915, κατέλαβαν την Κέρκυρα με σκοπό τη συγκέντρωση και αναδιοργάνωση των κατάλοιπων του σερ­βικού στρα­τού, προκειμένου να τον χρησιμοποιήσουν αργότερα στη Μακεδονία, όπου αρχηγός των συμμαχικών στρατευμάτων ήταν ο Γάλλος στρατηγός Sarrail (Λεονταρίτης, 1978). Βέβαια, η ενέργεια αυτή των συμμάχων, ύστερα από  τη  σχετική απόφαση των γαλλικών αρχών, χειροτέρεψε τις ελληνοσυμμαχικές σχέσεις, φτάνοντας τες σε σημείο ανοικτής ρήξης.

Από τις 18 Ιανουαρίου του 1916 μέχρι τις 21 Φεβρουαρίου, συμμαχικά μεταγωγικά πλοία (δε­κα­τέσσερα γαλλικά μεταγω­γικά καράβια, δεκαπέντε ιταλικά και έξι καράβια του υ­γει­­ο­νομικού σώματος), μετέφεραν τον σερ­βικό στρατό και τους πολίτες-πρόσφυγες α­πό τις ακτές της Αλβανίας, στην Κέρ­κυ­ρα, το νησί της σωτηρίας. Πρώτα ε­πιβι­βά­στη­καν οι εξαντλημένοι και οι άρ­ρω­στοι. Στις αρχές του Φεβρουαρίου στην Αυλώνα ε­πι­βι­­βά­ζονταν 12.000 άτομα την ημέρα. Συνολικά, 151.828 Σέρβοι στρα­τιώτες και πο­λί­τες μεταφέρθηκαν  από το αλβανικό λι­μάνι της Αυλώνας στην Κέρκυρα (Ασημακόπουλος, 2008). Να σημειώσουμε ότι ο πληθυσμός της Κέρκυρας ανερχόταν τότε στους 98.275 κατοίκους, σύμφωνα με τα στοιχεία του Γάλλου αξιωματικού τροφοδοσίας στο νησί Decorse.

Στις 25 Ιανουαρίου του 1916 έφτασε στην Κέρκυρα με γαλλικό αντιτορπιλικό ο διά­δο­χος τη Σερβίας με το επιτελείο του. Η απόβαση έγινε στην αποβάθρα της Σπηλιάς, ό­­­που παρατάχθηκε και απέδωσε τιμές σώμα του Σερβικού στρατού με τη σημαία του και τη σερβική μουσική, σώμα Γάλλων πεζών κυνηγών και εφίππων με τη γαλλική μου­­σική και μικρό σώμα Άγγλων, ένοπλων στρατιωτών. Ο Σέρβος διάδοχος χαι­ρέ­τι­σε τους παρευρισκόμενους στην αποβάθρα, τον πρωθυπουργό κ. Πάσιτς, τους Σέρ­βους υπουργούς, τον Ρώσο στρατηγό, τον Άγγλο ανώτερο α­ξιω­μα­τικό και τους Γάλ­λους αξιωματικούς. Στη συνέχεια, αφού επιθεώρησε τη σερβική και γαλ­λική παρά­τα­ξη, μετέβη στο ξενοδοχείο «Bella Venezia», όπου θα έμενε προ­σω­ρι­νά (Εμπρός, 1916, αρ. 6924).

 Οι στρατιώτες αποστέλλονταν   στους προσωρινούς καταυλισμούς στα Γουβιά (Guvino) και στον Ύψο ( Babac, 2014).

   Οι κακουχίες των στρατιωτών και των πολιτών, εντούτοις, δεν σταμάτησαν με την ά­φιξή τους στην Κέρκυρα.

Αν και το κόστος των υλικών του εξοπλισμού και της συντήρησης του σερβικού στρατού ανέλαβε η Γαλλία, στην Κέρκυρα δεν είχαν ληφθεί μέτρα για την περίθαλψη των Σέρβων στρατιωτών. Οι σύμμαχοι δεν είχαν αρκετό χρόνο για την περίθαλψη ενός τέτοιου μεγάλου αριθμού ανθρώπων. Δεν υπήρχε επάρκεια ειδών διατροφής, θέρ­μανσης, ρουχισμού και αντίσκηνων. Για οκτώ ημέρες μετά από την άφιξή τους, η κρύα βροχή δεν σταματούσε. Χωρίς σκηνές, οι ταλαίπωροι στρατιώτες άρχισαν να πε­θαίνουν μαζικά.

 Τα στρατεύματα που έρχονταν περνούσαν πρώτα από στρατόπεδο διερχομένων στο νησί Λαζαρέτο, προκειμένου να καθαριστούν από τις ψείρες. Γινόταν απολύμανση, περ­νούσαν από λουτρό με φορμαλίνη και ντύνονταν με καθαρά εσώρουχα. Στο νησί Λα­ζαρέτο συγκροτήθηκε νοσοκομείο για ασθενείς με μολυσματικές ασθένειες.

Η γαλλική αποστολή, υπό τον στρατηγό Μπωμόν, η οποία ήταν υπεύθυνη για την υποδοχή και εγκατάσταση του σερβικού στρατού στο νησί της Κέρκυρας, συγκρότησε νοσοκομεία σε όλα τα στρα­τό­πεδα των μεραρχιών. Το νοσοκομείο σε κάθε στρατόπεδο μεραρχίας μπορούσε να περι­θάλψει περίπου πεντακόσιους ασθενείς. Για τους Σέρβους α­ξιω­μα­τι­κούς συ­γ­κρό­τη­σε νοσοκομείο στο ανάκτορο «Αχίλλειον».

Μπροστά από το νησί Βίδος είχαν αγκυροβολήσει τα πλοία του υγειονομικού σώ­ματος «Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης» και «Χρυσαλλίς», τα οποία διέθεταν 4.000 κρε­βάτια.

Η αγγλική στρατιωτική αποστολή και ο ανθρωπιστικός σύλλογος «Σέρβιαν ριλίφ» συγ­κρό­τησαν νοσοκομείο στα Γουβιά για τους φυματικούς.

Το σερβικό υγειονομικό τμήμα του στρατού συγκρότησε στρατόπεδο διερχομένων στον Ποταμό, για τους τελείως εξαντλημένους και για τους αμάχους. Στην Ανάληψη έ­­φτιαξε στρατόπεδο αναπήρων και στο Κοντόκαλι προσφυγικό καταυλισμό.

Οι βαρειά άρρωστοι και οι τραυματίες μεταφέρθηκαν από την Κέρκυρα και ε­γκα­τα­στά­θηκαν σε νοσοκομεία και σανατόρια στην Τυνησία, στην Κορσική και στη Γαλ­λία.

Στην Κέρκυρα μαζί με τον σερβικό στρατό αποβιβάστηκε και μεγάλος αριθμός παι­διών. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι, ο νεότερος στρατιώτης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ο Σέρβος Μομτσίλο Γκάβριτς, ένα 8χρονο αγόρι, που, όταν οι Αυστριακοί εξολόθρευσαν την οικογένειά του, υιοθετήθηκε από μία σερβική πυροβολαρχία, στις τάξεις της οποίας εντάχθηκε.

Στην αρχή, τα παιδιά εγκαταστάθηκαν σε καταυλισμούς διερχομένων στον Ποταμό και στο Κοντόκαλι, ενώ τα βαριά άρρωστα παιδιά μεταφέρθηκαν στο βρετανικό παι­δι­κό νοσοκομείο στην Κέρκυρα. Εξαιτίας της εξάντλησης και του υποσιτισμού, η θνη­σιμότητα στα παιδιά κατά τις πρώτες ημέρες ήταν μεγάλη. Μετά από ανάρρωση βρα­χείας διάρκειας, το μεγαλύτερο μέρος των παιδιών  και των φοιτητών (πάνω από 4.000 άτομα), μεταφέρθηκαν με μεταγωγικά πλοία στην Κορσική και στη Γαλλία σε σα­­ραντατρία σχολεία και πανεπιστήμια, για συνέχιση των σπουδών τους. Στην Ελ­λά­δα και συγκεκριμένα,  στον Βόλο  ιδρύθηκε γυμνάσιο για τα προσφυγόπουλα από τη Σερβία, ενώ στη Θεσσαλονίκη και στην Κέρκυρα ιδρύθηκαν δημοτικά σχο­λεία και γυ­μνάσια. Συγκεκριμένα, στην Κέρκυρα ιδρύθηκε ένα δημοτικό με 290 μαθητές και ένα γυμνάσιο με 120 μαθητές.

Για τους νέους που κρίθηκαν ανίκανοι για τον στρατό συγκροτήθηκαν στην Κέρκυρα, τα­­χυδρομικό-τηλεγραφικό σχολείο και σχολή οδηγών οχημάτων.

 Στο μεταξύ, στις 30 Ιανουαρίου του 1916 αποβιβάστηκαν στην Κέρκυρα τριάντα Ι­τα­λοί Καραμπινιέροι για να χρησιμεύσουν ως στρατονομία των Σέρβων, σύμφωνα με την ιταλική κυβέρνηση. Όμως, η ελληνική κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε και εξέ­φρα­σε την αγανάκτηση του ελληνικού λαού και κυρίως των Κερκυραίων γι΄ αυτήν την αυ­θαί­ρετη καταπάτηση ελληνικού εδάφους, όταν μάλιστα δεν υπήρχε καμία ανά­γκη για στρα­τονομία, γιατί ο αριθμός των Σέρβων χωροφυλάκων ήταν επαρκής (Εμπρός, 1916, αρ.6930).

  Στις 21 Ιανουαρίου 1916, οι μονάδες νοσοκομείων στρατού από Morava, Pirot και Cacak ήταν οι πρώτες που εγκαταστάθηκαν στο νησί Βίδο. Σύντομα κατόπιν, μερικές χι­λιάδες νέα αγόρια νεοσύλλεκτοι έφθασαν στο νησί. Οι περισσότεροι ήταν σοβαρά άρ­ρωστοι και στα πρόθυρα του θανάτου. Ωστόσο, οι σύμμαχοι παρατήρησαν ότι ακόμα και στα νοσοκομεία οι Σέρβοι τραγουδούσαν πατριωτικά τραγούδια, με τα οποία έδειχναν τη νοσταλγία τους για την πατρίδα.

 Χαρακτηριστικό είναι το τραγούδι «Εκεί μακριά», το οποίο  γράφτηκε  από άγνωστο Σέρβο στρατιώτη στο νησί Βίδο.Το τραγούδι από πολλούς θεωρείται ως εθνικός ύμνος και τραγουδιόταν από κάθε Σέρβο στρατιώτη όταν πήγαινε να πολεμήσει για την πατρίδα του. Οι στίχοι μιλούν για ένα συγκεκριμένο χωριό, όπου έκαψαν σπίτια και εκκλησίες, και για την υποχώρηση μέσω της Αλβανίας στην οποία χιλιάδες Σέρβοι έχασαν τη ζωή τους.

 Επειδή δεν υπήρχαν άνδρες για την ταφή των νεκρών, τα πτώματα ρίχνονταν από τους βράχους στη βόρεια παραλία του νη­σιού, απ’ όπου τα παρελάμβανε η «Κορμπιγιάρ φλοτάν», δηλαδή η πλωτή νε­κρο­φό­ρος, το ατμόπλοιο «Σώτειρα Θεοτόκος» και τα έριχνε στη θάλασσα, μεταξύ Λευ­κίμ­μης και Παξών, όπου υπήρχαν μεγάλα κοπάδια καρχαριών. Όταν βελτιώθηκαν οι συν­­θήκες, το Βίδο μετατράπηκε σε απέραντο νεκροταφείο (Γ.Α.Κ. Αρχείο Δαφνή).

Το ήπιο μεσογειακό κλίμα, η επαρκής ιατρική φροντίδα,  η κατάλληλη παροχή τρο­φής από τους συμμάχους, οι νέες στολές και, προπάντων, οι θερμές και στενές σχέ­σεις με τους ντόπιους κατοίκους, βοήθησαν στην ανάρρωση του σερβικού στρα­­τού (Ι­ω­νάς, χ.χ.). Ωστόσο, στις 14 Φεβρουαρίου του 1916 η αθηναϊκή εφημερίδα «ΕΜ­ΠΡΟΣ» έγραφε ότι σημειώνονταν αθρόοι θάνατοι Σέρβων στρατιωτών και Σέρ­βων προσ­φύ­γων, οι οποίοι οφείλονταν στην εξάντληση και σε μολυσματικές νό­σους (Εμπρός, 1916, αρ. 6943) και στις 24 Φεβρουαρίου ανέφερε ότι εντοπίστηκε  ανάμε­σα στους Σέρβους πρόσφυ­γες κρού­σμα παράτυφου χολεροειδούς μορφής (Εμπρός, 1916, αρ. 6952).Τρεις μέρες αργότερα, στις 27 Φε­βρου­α­ρίου, η εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» πάλι, ανέφερε ότι τα κρούσματα στην Κέρ­κυρα αυ­ξή­θη­καν και ότι το Ιατροσυνέδριο, το οποίο συνεδρίασε στο υπουργείο Ε­σωτερικών εκ­τάκτως, αποφά­σι­σε την εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων για τον πε­ριορισμό της με­τα­δοτικής νόσου. Συ­γκεκριμένα, αποφάσισε προληπτικό εμβο­λι­α­σμό όλων των κα­τοί­κων της Κέρκυρας, υποχρεωτική ιατρική επίσκεψη  αυτών που επρόκειτο να φύ­γουν από Κέρ­κυ­ρα και απαγόρευση αναχώρησης σε όσους είχαν εμφανίσει ύποπτα ε­ντε­­ρικά φαινόμενα (Εμπρός, 1916, αρ. 6955). Όμως, αυτά τα προληπτικά μέτρα  αποδεί­χτη­καν ανεπαρκή και στις 3 Μαρτίου, η εφημερίδα  «ΕΜΠΡΟΣ», δημοσίευε στην πρώτη σελίδα άρθρο με τίτλο: «Η χολέρα της Κέρκυρας, απειλούσα όλην την Ελ­λάδα». Σ’ αυτό το άρθρο πρό­­τεινε να επιβληθούν αυστηρές καθάρσεις σε όσους τα­ξί­δευαν από την Κέρκυρα και να σταλούν στο νησί εμβόλια και απολυμαντικοί κλί­βα­νοι. Μάλιστα, τόνιζε ότι α­νε­­­ξάρ­τητα από το γεγονός ότι η Γαλλία, ενώ είχε υ­πο­σχε­θεί την αποστολή 10.000 εμ­βο­λίων έστειλε μόνο 3.000, το κράτος όφειλε να στεί­λει εμβόλια στην Κέρκυρα. Ε­πί­σης, ο συνάκτης του άρθρου ξεκαθάριζε ότι η χολέρα με­ταφέρ­θη­κε στην Κέρκυρα α­πό τους Σέρβους και ότι ο ι­σχυρισμός πως η επιδημία προ­ήλθε α­πό την κακή ποιό­τη­τα του νερού ήταν α­βάσι­­μος. Σε άλλο φύλλο της, η ε­φη­­μερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» ε­πα­νερ­χό­μενη στο θέμα, ανέφερε ότι ο δήμαρχος της Κέρ­κυ­ρας, κ. Μα­στρο­γιάννης, με δικά του έξοδα έφτιαξε απομονωτήριο για όσους είχαν  προσβληθεί από τη χολέρα. Το α­πο­μονωτήριο διηύθυνε ο ιατρός και πρώην διευθυντής του νοσο­κο­μείου «Ευαγ­γε­λισμός», Χρήστου. Χαρακτηριστικό δείγμα της σοβαρότητας της ε­πι­δημίας ήταν το γε­­­γονός ότι ση­μει­ώθηκαν μέσα σε μία μέρα έξι νέα κρούσματα χο­λέ­­ρας και γαστρε­ντε­ρίτιδας και δεκαεπτά θάνατοι. Κρούσματα χο­λέ­ρας σημειώ­θη­καν στους κατοίκους της Κέρ­κυ­ρας, στους Γάλλους και Σέρβους στρα­τιώτες, αλλά και στον ελληνικό στρα­­τό της φρουράς της Κέρκυρας. Από τη χο­λέ­ρα προσβλήθηκε και ο απο­λυ­μα­ντής (Εμπρός, 1916, αρ. 6958,6960,6963,6966).

  Οι Σέρβοι στρατιώτες, αφού ανάρρωσαν άρχισαν να ασχολούνται με το περιβάλλον γύρω τους και να παρατηρούν την πόλη, τη φύση και τον πληθυσμό της Κέρκυρας.  Μεγάλη εντύπωση τους έκανε η θάλασσα γιατί οι περισσότεροι την έβλεπαν για πρώτη φορά στη ζωή τους. Επίσης, για πρώτη φορά στη ζωή τους οι Σέρβοι στρατιώτες είδαν γλάρους, ελιές  και πορτοκάλια. Τα ημερολόγια των Σέρβων αναφέ­ρο­νταν  πολύ στη φύση της Κέρκυρας. Το νησιωτικό περιβάλλον τράβηξε την προσο­χή τους, αφού μέχρι τότε θεωρούσαν ως τη μεγαλύτερη ποσότητα νερού το ποτάμι δίπλα στα σπίτια τους. Η θάλασσα ήταν γι’ αυτούς ένα μικρό θαύμα και η αλμύρα της α­ξιοπερίεργη (Tomasevic, 2005-2014).

Στις περιγραφές τους οι Σέρβοι εξέφραζαν τον θαυμασμό τους για την Κέρκυρα, α­ναφέ­ρονταν όμως και στα πυκνά κτίρια και τους στενούς δρόμους που δεν ομόρ­φαι­ναν την πόλη.  Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι οι περισσότεροι Σέρβοι ήταν αγρότες ή γιοι αγροτών και αρκετοί από αυτούς ήταν βουνίσιοι και επομένως δεν τους άρεσε η στενότητα χώρου  και η αστική ρυμοτομία της Κέρκυρας (Tomasevic, 2005-2014).

Οι Σέρβοι, ως αγρότες απολάμβαναν την υπερκατανάλωση φαγητού. Συνήθιζαν να σφά­ζουν και να τρώνε καθημερινά αρνιά, έθιμο άγνωστο για τους Κερκυραίους, οι ο­ποίοι έτρωγαν αρνί μόνο το Πάσχα. Η μεγάλη κατανάλωση τροφίμων και ο τρόπος μα­­γειρέ­ματος έκανε μεγάλη εντύπωση στους Κερκυραίους οι οποίοι αναρωτιό­ντου­σαν, αν έτρωγαν έτσι ως πρόσφυγες, πώς έτρωγαν τότε όταν ζούσαν στην πα­τρί­δα τους

Το διάστημα 8-10 Φεβρουαρίου 1916 πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι διάσκεψη εκ­προ­­σώπων της Αγγλίας και Γαλλίας με θέμα τον επισιτισμό και τον εφοδιασμό του σερ­­βικού στρατού, καθώς και τον επαναξοπλισμό του στην Κέρκυρα. Αποφασίστηκε ό­­­λες οι δαπάνες να καλυφθούν από τη σερβική κυβέρνηση, σύμφωνα με τη συμφωνία η οποία θα καθοριζόταν από κοινού με τις κυβερνήσεις.

Στη διάσκεψη των συμμαχικών χωρών στο Παρίσι, στις 21-23 Φεβρουαρίου, απο­φα­σί­­­στηκε να επανεξοπλιστεί ο σερβικός στρατός με γαλλικό οπλισμό. Συγκε­κρι­μέ­να, θα εξοπλιζόταν με: α) 100.000 όπλα επαναληπτικά συστήματος λέβελ, β) 20.000 ό­πλα μονόσφαιρα για επιμελητεία, γ) 900 καραμπίνες για το ιππικό με­ραρ­χίας, δ) 100.000 αντιασφυκτικές μάσκες, ε) 100.000 αμυντικές χειροβομβίδες, στ) 100.000 κρά­­­νη συστήματος «Αδριάν», ζ) 5.000 περίστροφα συστήματος όρδονανς, η) 2.000 σπα­­­θιά, θ) 700 σάλπιγκες και ι) 2 μυδιαλιοβόλα για το κάθε τάγμα συστή­μα­τος Ηοχκις.

Το σημαντικότερο πρόβλημα το οποίο έπρεπε να λυθεί ήταν το πρόβλημα του ε­φο­διασμού του στρατού, γιατί στην Κέρκυρα δεν υπάρχαν αρκετά ζώα, ούτε καυ­σό­ξυλα. Τα καυσόξυλα μεταφέρονταν από τη Γαλλία, την Ιταλία και την Αλ­βα­νία, ενώ κα­­­­τεψυγμένα κρέατα προμηθεύονταν από τη Μαγαδασκάρη και τη Γαλλία και ζώα προς σφαγή από το Σουδάν. Η ημερήσια κατανάλωση καυσοξύλων για τους φούρ­­νους και τις κουζίνες ανερχόταν στα 175 κυβικά μέτρα. Η ημερήσια κα­τανάλωση σε κρέ­ας ανερχόταν στους 80 τόνους. Ωστόσο, πολλά γαλλικά πλοία που με­τέ­φεραν υ­λι­κά και εφόδια για τον σερβικό στρατό τορπιλίστηκαν και βυθί­στη­καν από εχθρικά αυ­­­­στροουγγρικά και γερμανικά υποβρύχια.

Ο Φεβρουάριος του 1916 βρήκε τη Σερβία να κυριαρχείται από Αυστριακούς και Βούλ­γαρους. Η κυβέρνηση Πάσιτς, μαζί με πολλούς βουλευτές και το Επιτελείο του Στρατού, πήραν την απόφαση να εγκατασταθούν στη Κέρκυρα μέχρι και τη λήξη του  πρώ­του παγκοσμίου πολέμου, τον Ιανουάριο του 1918 (Τζώρα, 2011).

Ανεπίσημα, η Κέρκυρα για δύο χρόνια έγινε η πρωτεύουσα της Σερβίας. Έτσι, τον Ο­κτώ­βριο του 1916 ο πρέσβης της Γαλλίας στη Σερβική Αυλή, Α. Βομμ, ιστορικός συγ­­γραφέας, με ειδικότητα στον Ναπολέοντα, επισκέφτηκε την Κέρκυρα, σύμφωνα με τη σχετική επιστολή του Ανδρέα Ανδρεάδη στον Σπυρίδωνα Θεοτόκη (Γ.Α.Κ. Αρχείο Θεοτόκη. φ.1).

 Το συ­ντα­γμα­τικό καθεστώς της Σερβίας συνέχισε να λειτουργεί. Γι’ αυτό εκ­μι­σθώ­θη­κε α­πό τη σερβική κυβέρνηση το κτίριο του Δημοτικού Θεάτρου και  φιλοξένησε για τρία χρόνια, τη Σερβική Βουλή (skupstina) . Η τακτική σύνοδος της σερ­βικής Βου­­λής άρ­χισε στις 10 Σε­πτεμ­βρίου του 1916 (Σερβικό Μουσείο Κέρκυρας). Ωστόσο, η αθηναϊκή ε­φη­με­ρίδα «ΕΜ­ΠΡΟΣ», στο φύλλο της 1^ης Σεπτεμβρίου, ανέ­φε­ρε ότι η σερβική βουλή στην Κέρ­κυ­ρα, είχε μυ­στι­κή συνεδρίαση στις 31 Αυγούστου του 1916 (Εμπρός, 1916, αρ. 7141). Στη σερβική Βουλή οι αντιπαλότητες και οι προστριβές ήταν έ­­ντονες γεγονός που προ­­­βλημάτιζε την κυβέρνηση. Τότε εμ­φα­νί­στη­κε και ο σο­σια­λιστής Ηλίας Γιο­βά­νο­βιτς (Στίνης, 1987), ο οποίος είχε λιποτακτήσει α­πό τον στρατό και με τις τολ­μηρές ιδέες του πα­ρά­­σερνε και τους νέους του νησιού, προς μεγάλη δυσα­ρέ­σκεια των Κερκυραίων (Ασημακόπουλος, 2008).

Την 1η Νοεμβρίου του 1917, εμφανίστηκε στη σερβική Βουλή, ο τότε Πρω­θυ­πουρ­­γός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος  είχε σχηματίσει την τρίτη, υπό την προεδρία του κυβέρνηση, στις 13 Ιουνίου 1917 και είχε κηρύξει τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις, στις 15 Ιουνίου του 1917. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη σερβική Βουλή, στην Κέρκυρα  κατα­χει­ροκροτήθηκε, όταν δή­λω­σε ό­­τι θα βοηθήσει  τη Σερβία  με όλα τα μέσα που διαθέτει.

Πέρα από τις τακτικές συνεδριάσεις της Βουλής, μέλημα της σερβικής Κυβέρ­νησης ή­­­ταν και η ίδρυση του εθνικού κρατικού τυπογραφείου στο λιμάνι της Κέρκυ­ρας. Με τη βοήθεια ενός Κερκυραίου τυπογράφου στήθηκε ο απαιτούμενος εξο­πλι­σμός και α­μέσως εκδόθηκαν τα σερβικά χαρτονομίσματα εκείνης της εποχής.

 Από τις 20 Απριλίου 1916 μέχρι και τις 13 Νοεμβρίου 1918 εκδιδόταν και κυκλο­φο­ρού­­σε στην Κέρκυρα το επίσημο δημοσιογραφικό όργανο της σερβικής κυβέρ­νησης «Srpske Novine» (Σερβικά Νέα). Η «Srpske Novine» εξέφραζε τις πολιτι­κές θέσεις των επίσημων παραγόντων της Σερβίας και υπεραμυνόταν της ιδέας για την ένωση των νοτιοσλαβικών λαών. Η συγκεκριμένη εφημερίδα αποτελούσε μία από τις πιο α­ξιό­λογες πηγές πληροφόρησης όλων των υπόλοιπων σερβικών ε­φη­με­ρίδων οι ο­ποίες κυ­­­­κλοφορούσαν στην Ευρώπη. Εκτός των άλλων, στην  «Srpske Novine»  δη­μο­σι­εύ­ο­­νταν επιστολές αξιωματικών και στρατιωτών, οι οποίοι ζητούσαν πλη­ρο­φο­ρί­ες για α­­γ­νοούμενους συγγενείς. Η «Srpske Novine» κυκλοφορούσε κάθε Τρί­τη, Πέμ­πτη και Σάβ­βατο σε 10.000 αντίτυπα, τα οποία αποστέλλονταν σε όλο τον κόσμο.  Επίσης, δη­μιουργήθηκε το λογοτεχνικό περιοδικό ‘Zabavnik’ ως ένθετο της  ε­φη­με­ρί­δας «Σερβικά Νέα». Κυκλοφόρησε για έναν ολόκληρο χρόνο, 1917 -1918, ήταν ιδιαί­τε­ρα ποιο­τικό και σε αυτό δημοσίευαν πεζογραφία κριτικές και δραματικά έργα σημα­ντι­κές προσωπικότητες της σερβικής λογοτεχνίας.

 Παράλληλα, εκείνη τη σημαντική στιγμή για την ιστορία του σερβικού έθνους, είδαν το φως της δημοσιότητας πο­λι­τι­κές, επιστημονικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, με στό­χο την ευαισθητοποίηση της κοι­νής γνώμης. Μεγάλος αριθμός αυτών των εκδό­σε­ων διασώζονται ακόμη στο Βε­λι­γρά­δι και στο Μουσείο Σερβικών Ενθυ­μημάτων στην Κέρκυρα.

Η κυβέρνηση της Σερβίας, από την Κέρκυρα, έθεσε ενώπιον των συμμάχων και πολ­λά σημαντικά θέματα, όπως ήταν η εγγύηση της κρατικής κυριαρχίας και ακε­ραιό­τητας. Επίσης, επέμενε να συμπεριληφθούν σε ένα ενιαίο κράτος όλες οι χώρες και οι πε­­ριοχές στις οποίες ο σερβικός λαός είχε εθνικά και ιστορικά δικαιώματα. Στόχος ή­ταν η γενική και ολοκληρωμένη λύση του προβλήματος των νοτίων Σλάβων. Τα προ­βλή­ματα αυτά απετέλεσαν αντικείμενο συζήτησης στις συναντήσεις του αντι­βα­σιλέα Α­­λέξανδρου Καραγεώργεβιτς και του προέδρου της σερ­βικής κυβέρνησης Νι­κόλαου Πάσιτς, από τις αρχές του 1916, στο Παρίσι, στη Ρώμη, στο Λονδίνο και στην Πε­τρού­πολη.

Η ελληνική ορθόδοξη εκκλησία παραχώρησε στους  Σέρβους για εκκλησιαστική χρή­­­­ση τις εκκλησίες του Αγίου Αρχαγγέλου  Μιχαήλ, της Αγίας Τριάδας και του Α­γίου Νικολάου των Γε­ρό­ντων (Ιωνάς, χ.χ.). Την περίοδο των μεγάλων θρησκευτικών εορτών στην εκ­­­κλησία του Αγίου Σπυρίδωνος και στην εκκλησία του μοναστηριού της Α­γίας Αι­κα­­τερίνης χοροστατούσαν μαζί κατά την τέλεση της θείας λειτουργίας ο αρ­­χι­ε­­­­πί­σκο­πος Βελιγραδίου και μητροπολίτης πάσης Σερβίας, κύριος Δημήτριος και ο αρ­χι­ε­πί­σκοπος Κέρκυρας κύριος Σεβαστιανός.

Στις κηδείες και στα μνημόσυνα, σχεδόν πάντα, έψαλλαν μαζί οι Σέρβοι και Έλληνες ι­­­ε­ρείς, μεταξύ των οποίων ξεχώριζε ιδιαίτερα ο Κώστας Μαμούλης, ο οποίος μιλούσε και τη σερβική γλώσσα. Εξάλλου, συγκροτήθηκαν και δύο χορωδίες από Σέρβους α­ξιω­­­ματικούς και νεαρούς σπουδαστές της Ιερατικής Σχολής.

Επίσης, σε όλα τα στρατιωτικά στρατόπεδα και τους καταυλισμούς, οι Σέρβοι στρατιώτες διαμόρφωσαν εκκλησίες εκστρατείας. Στις Μπενίτσες, η μεραρχία του Μο­­ράβα, έκτισε εκκλησία από στερεά υλικά.

    Η πολιτιστική ζωή Σέρβων στην Κέρκυρα ήταν πολύ ζωηρή, με θεατρικές πα­ρα­στάσεις, μουσικές συναυλίες κ.λπ. Οργα­νώ­θηκαν αθλητικές ενώσεις και παίχτηκαν διάφοροι αγώνες ποδοσφαίρου με τις το­πικές ο­μάδες. Επίσης, το νησί είχε πολλά σέρβικα εστιατόρια και καταστήματα.

  Στις 12 Φεβρουαρίου του 1916 ο πρωθυπουργός της Σερβίας Πάσιτς παρουσιάστηκε
«ε­­νώ­πιον της Α.Μ. του Βασιλέως», για να τον ευχαριστήσει για τη φιλοξενία που πα­ρεί­­χε το ελληνικό κράτος στη σερβική  κυβέρνηση και στον σερβικό στρατό (Εμπρός, 1916, αρ. 6941).  Ε­πί­σης, τον Αύγουστο του 1916, ο πρωθυπουργός Πάσιτς στο ταξίδι του, από την Κέρ­κυ­ρα στη Θεσσαλονίκη, πέρασε από τη Αθήνα, όπου και πάλι παρουσιάστηκε στην Α.Μ. τον Βασιλέα (Εμπρός, 1916, αρ. 7110,7111,7112).

   Εξάλλου, τον Ιούνιο του 1916,  ο διάδοχος της Σερβίας Αλέξανδρος απένειμε στον δι­ευθυντή της αστυνομικής διεύθυνσης Κέρκυρας, ταγματάρχη Ιωάννη Λυκάκη, τον τα­­ξιάρχη του βασιλικού τάγματος των ιπποτών της Σερβίας Αγίου Σάββα και στον μοί­ραρχο Βασίλειο Σαράτσογλου τον χρυσό σταυρό του ίδιου τάγματος, για τις υ­πη­ρε­σίες που παρείχαν στον σερβικό στρατό κατά τη διάρκεια της διαμονής του στην Κέρκυρα. Επιπλέον, ο διάδοχος της Σερβίας απένειμε παράσημα και σε οπλίτες της αστυνομίας της Κέρκυρας (Παράρτημα 1). Οι πολύ καλές σχέσεις ανάμεσα στους Σέρβους και τους Έλληνες και ειδικά τους Κερκυραίους, αποδεικνύονται και από τις ευχές της Ελ­λά­δας  προς τον βασιλιά της Σερβίας Πέτρο,  με την ευκαιρία  της ονομαστικής του εορτής στις 29 Ιουνίου 1916 (Παράρτημα 2) και από την πράξη του Σέρβου υπολοχαγού Δημήτριου Βούιτς να παραδώσει στην αστυνομία  κοσμήματα, τα οποία βρήκε στα λουτρά του Κάβο-Σίδερο (Αναγέννησις, 1916, αρ.174).

  Αντί­θε­τα, οι Σέρβοι φαίνεται ότι ήταν πολύ δυσαρεστημένοι με τους Γάλλους. Συ­γκε­κρι­μέ­να, ο έκτακτος απεσταλμένος της εφημερίδας «ΕΜΠΡΟΣ», στην Κέρκυ­ρα έ­γρα­φε στις 6 Μαρτίου του 1916 ότι οι Σέρβοι στρατιώτες, ρακένδυτοι έκαναν βα­ριές α­­χ­­θο­φο­ρικές εργασίες, μεταφέροντας σάκους και βαριά κιβώτια, υπό την επίβλεψη των Γάλ­­λων. Γι’ αυτό οι Σέρβοι αξιωματικοί και στρατιώτες ένιωθαν σαν να ήταν αιχ­­μά­λω­τοι. Τόση μάλιστα ήταν η δυσαρέσκειά τους, ώστε σημειώθηκε και συμ­πλο­κή με χρήση όπλων. Επίσης, κυκλοφορούσαν διάφορες φήμες, όπως για πα­­ράδειγμα, ό­­τι οι Γάλλοι χρησιμοποιούσαν γι’ αυτούς τα νωπά κρέατα και στους Σέρ­βους έδιναν τα­­ρι­χευ­μένα από τη Μασσαλία. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ή­ταν να μην υ­πάρ­χει κα­μία επικοινωνία ανάμεσα στους Γάλλους και Σέρβους αξιω­μα­τικούς (Εμπρός, 1916, αρ.6965).

     Στις 15 Μαρτίου 1916 ο Σερβικός στρατός είχε ολοκληρώσει την αναδιοργάνωσή του δημιουργώντας τις μεραρχίες “ΔΡΙΝΑ”, “ΣΟΥΜΑΔΙΑ”, “ΤΙΜΟΚ”, “ΒΑΡΔΑΡ”, “ΔΟΥ­­­­­ΝΑΒΗΣ” και “ΜΟΡΑΒΑ”  (Ασημακόπουλος, 2008). Η αναδιοργάνωση πραγ­μα­το­ποιήθηκε σύμφωνα με το γαλλικό υπόδειγμα. Ο αριθμός των μεραρχιών πε­ριο­ρίστηκε στις έξι από τις δώδεκα.

Πυροβολικό, κτήνη, οπλισμός και ιματισμός είχαν χορηγηθεί από τους Γάλλους. Η ε­ξά­σκηση στον χειρισμό των καινούριων όπλων άρχισε σε όλες τις μονάδες στις 19 Μαρ­τίου του 1916. Οι εκπαιδευτές ήταν Γάλλοι αξιωματικοί του έκτου συντάγματος των Άλπειων καταδρομέων. Για τις μονά­δες του πρώτου σώματος στρατού κατα­σκευά­στηκε σκοπευτήριο στη χερσό­νησο της Φουσταπιδίμης, στον Ύψο, ενώ για τις μο­νάδες του δεύτερου και τρίτου σώ­ματος στρατού  κατασκευάστηκε σκοπευ­τή­ριο α­ρι­­στερά από τα Βραγα­νιώ­τικα στον κόλπο Κοριτσά. Οι ασκήσεις με τα πυροβόλα ό­πλα άρχισαν στις 27 Μαρτίου και με τα μυδραλιοβόλα στις 30 Μαρτίου. Τα α­πο­τε­λέ­σματα στη σκοποβολή δεν ήταν ικανοποιητικά, γιατί οι Σέρβοι στρατιώτες εί­χαν συ­νη­θίσει με τα σερβικά ε­παναληπτικά όπλα συστήματος μάουζερ, τα οποία υ­περ­τερούσαν των γαλλικών, ιδιαίτερα ως προς τη βλητικότητά τους.

  Στις 6 Απριλίου 1916 οι πρεσβευτές Μ. Βρετανίας και Γαλλίας ανακοίνωσαν στον Έλ­ληνα πρωθυπουργό ότι: “αναπαυθέντων επαρκώς και αναρρωσάντων των εν Κερ­κύ­ρα Σερβικών στρατευμάτων, προτίθενται να μεταφέρωσιν ταύτα, συγκείμενα εξ 100.000 χιλιάδων ανδρών, εις Θεσσαλονίκην, ατμοπλοϊκώς μεν από Κερκύρας μέχρι Πα­τρών, εκείθεν δε σιδηροδρομικώς εις Θεσσαλονίκην μέσω Αθηνών και Λαρίσης”.
Στην ίδια ανακοίνωση αναφερόταν: «Αι κυβερνήσεις Μ. Βρετανίας και Γαλλίας, ου­δό­­λως αμφιβάλλουσιν ότι η Ελλάς και εκ λόγω φιλανθρωπικών ακόμη θέλει δεχθή με­τά προθυμίας την μεταφοράν ταύτην».

      Η Ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε, γιατί η μετακίνηση τόσων δυνάμεων με τις πε­ριο­­ρισμένες μεταφορικές ικανότητες των τότε σιδηροδρομικών συρμών, θα πα­ρέλυε για ένα μήνα τουλάχιστον τις βασικές χερσαίες συγκοινωνίες σε βάρος της οι­κο­νο­μί­ας και γενικά της ζωής της χώρας. Πρόσθετε δε, ότι μία τέτοια παραχώρηση ήταν και παραβίαση της ουδετερότητας της χώρας.

Οι συμμαχικές κυβερνήσεις δυσαρεστήθηκαν και η Γαλλία αρνήθηκε τη χορήγηση δα­­­­νείου 150 εκατομμυρίων φράγκων που είχε ζητήσει η  Ελλάδα. Τότε η Ελληνική κυ­­­βέρ­νηση αναγκάστηκε να συνομολογήσει δάνειο με τη Γερμανία επιδεινώνοντας α­­κόμα περισσότερο τις σχέσεις της με τις Συμμαχικές Κυβερνήσεις.

 Η μεταφορά του Σερβικού στρατού στη Θεσσαλονίκη έγινε τελικά δια θαλάσσης, χω­ρίς δυσάρεστα επεισόδια, δεδομένης της Συμμαχικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο (Ζούμπος, 1998).

  Η μεταφορά άρχισε στις 13 Απριλίου και τελείωσε στις 30 Μαΐου 1916. Η ε­πιβί­βα­ση των μονάδων του πρώτου σώματος στρατού και της μεραρχίας ιππικού έ­γι­νε στα Γου­βιά, ενώ η επιβίβαση των μονάδων του δεύτερου και τρίτου σώματος έγινε στα Μω­­­ραΐτικα. Ο συμμαχικός στόλος διέθεσε γι’ αυτήν την επιχείρηση 45 με­τα­γω­γι­κά πλοία και 5 βοηθητικά καταδρομικά.

  Στις 23 Ιουλίου του 1916 η κερκυραϊκή εφημερίδα «Αναγέννησις», έγραφε ότι ο σερ­­­βι­κός στρατός μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη και από κει θα βάδιζε νικηφόρα προς την πατρίδα του (Παράρτημα 3).

  Μετά την παραλαβή του πυροβόλου οπλισμού και τη συμπληρωματική εκπαίδευση, ο σερ­­βικός στρατός κατέλαβε θέσεις στον τομέα του μετώπου της Θεσσαλονίκης, α­πό τον Αξιό ποταμό μέχρι τη λίμνη της Αχρίδας στα σερβοελληνικά σύνορα, τον Ιού­­λιο του 1916.

  Στην Κέρκυρα έμειναν οι περιφερειακές διοικήσεις, τα επαγγελματικά τάγματα, το υ­πουρ­γείο Στρατιωτικών, 800 αξιωματικοί και τα νοσοκομεία με 8.000 περίπου α­σθε­νείς.

  Το δράμα του σερβικού λαού ευαισθητοποίησε τη Γιουγκοσλαβική Επιτροπή του Λον­­­­δί­νου και ο πρόεδρος του νοτιοσλαβικού κόμματος Άντε Τρούμπιτς συναντήθηκε στο Παρίσι με τον πρί­γκι­πα Αλέξανδρο. Λίγες μέρες αργότερα, στις 20 Ιουλίου του 1917, η εξόριστη Κυ­βέρ­­νηση της Σερβίας και η Γιουγκοσλαβική Επιτροπή υπέ­γρα­ψαν  και δημοσίευσαν τη «Διακήρυξη της Κέρκυρας», σύμφωνα με την οποία, Σέρ­βοι, Σλοβέ­νοι και Κρο­ά­τες εκφράζουν τη θέληση να ενωθούν σ’ ένα ενιαίο εθνικό κρά­­τος,  σύμ­φω­να με τις αρ­χές της δημοκρατικής και κοινοβουλευτικής μοναρχίας, υ­­πό τη δυναστεία των Καραγεώργεβιτς, στην οποία όλοι οι λαοί θα ήταν ισότιμοι.

  Στη διακήρυξη τονίζεται η αρχή της εθνικής ισοτιμίας ανάμεσα στους Σέρβους, Κρο­­ά­τες και Σλοβένους, καθώς και η αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών. Η διακήρυξη της Κέρκυρας είχε τεράστια διεθνή απήχηση (Παράρτημα 4).

  Στην Κέρκυρα γράφτηκε μία σημαντική σελίδα της πολιτικής ιστορίας της Σερβίας.

    Το μαυσωλείο (kosturnica) στο νησί Βίδο είναι εργασία του αρχιτέκτονα Nikola Knjazev και κατασκευάστηκε από τη σερβική κυβέρνηση το 1936, σε χαμηλό μέρος της βόρειας ακτής του νησιού (Γ.Α.Κ. Αρχείο Δαφνή). Μέσα στους μαρμάρινους τοί­χους του μαυσωλείου, υ­πάρχουν 1.232 κιβώτια (κάσες), οι οποίες περιέχουν τα ο­στά 12.000 στρατιωτών, οι ο­­ποίοι είχαν θαφτεί προηγουμένως σε 27 νεκροταφεία της Κέρ­κυρας, τα ονόματα των ο­­ποίων ήταν γνωστά. Τα κόκκαλα εκεί­νων των στρα­τιω­τών που παρέμειναν ά­γνω­στοι θάφτηκαν κάτω από δύο ξεχωριστές πέ­τρινες πλάκες, έξω από το μαυσωλείο. Επίσης, στα Γουβιά, σημείο αποβίβασης του σερ­βι­κού στρα­τού το 1916, τοπο­θετήθηκε αναμνηστική πλάκα.

  Η κάθοδος των Σέρβων, άφησε στην Κέρκυρα πολλούς Σέρβους, οι οποίοι εγκα­τα­στά­θηκαν στο νησί μόνιμα, παντρεύτηκαν Κερκυραίες και απόκτησαν αργότερα την Ελ­­­λη­νική υπηκοότητα. Ενδεικτικά, και οι τρεις θυγατέρες του Φωτίου Γαζή, ο οποίος ήταν ιδιοκτήτης του ξε­­νοδοχείου “Μπέλλα Βενέτσια”, παντρεύτηκαν με Σέρβους. Η Αυ­γούστα με τον Μίλαν Στογιαντίνοβιτς, μετέπειτα πρόεδρο της γιουγκοσλαβικής κυ­βέρνησης, μέχρι την εμφάνιση του Τίτο. Η Τζοβάνα  με τον λοχαγό του ιππικού Μι­λίβογιε Τζίλακ- Άντιτς και  η Σαπφώ με τον καθηγητή δόκτορα Λιουμπμήρ Καζη­μί­ροβιτς.

   Μέχρι και σήμερα υπάρχουν στην Κέρκυρα απόγονοι των Σέρβων, γνω­στοί με τα ε­πώ­­νυμα, Πέτροβιτς, Τόμιτς, Δημήτροβιτς κ.λπ.

 

(Αναδημοσίευση από το περιοδικό ΚΥΜΟΘΟΗ, τ. 26-27, 2016-2017)

 

---

 

[1]Ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος επρόκειτο να γίνει αυτοκράτορας της Αυστροουγγαρίας. Η δολοφονία του ήταν αποτέλεσμα συνομωσίας, η οποία οργανώθηκε στο Βελιγράδι. Οι συνομώτες ήταν μέλη μίας μυστικής οργάνωσης, γνωστή με το όνομα «Μαύρη χείρα».

[2] Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε υποσχεθεί την άμεση βοήθεια της Ελλάδας σε περίπτωση βουλγαρικής ε­πίθεσης, σύμφωνα με τη συνθήκη ελληνοσερβικής συμμαχίας του 1913 και είχε δεχτεί την αποβίβαση των στρατευμάτων της Entente στη Θεσσαλονίκη. Οι δυνάμεις της Entente, μετά και την επίθεση της Βουλ­γαρίας κατά της Σερβίας, αφενός μετέτρεψαν τη Θεσσαλονίκη σε στρατιωτική βάση, αφετέρου κα­­τέ­λαβαν πολλές οχυρές θέσεις.

[3]Ο Ραντομίρ Φίλντ Μάρσαλ Πούτνικ (Radomir Field Marshal Putnik) γεννήθηκε το 1847 και ήταν αρ­χη­γός του Γενικού Επιτελείου του Σερβικού Στρατού και ουσιαστικός αρχιστράτηγος κατά τους βαλ­κανικούς πολέμους 1912-1913. Η στρατηγική του ιδιοφυία συνέτριψε το 1914 την επίθεση του Πο­τιό­ρικ και η ομάδα του στρατού του α­πώθησε τους Αυστροούγγρους μακριά από  τα σερβικά σύνορα.  Σε η­λικία 68 ετών, το 1915, διηύ­θυ­νε τις επιχειρήσεις. Πέθανε το 1917 στη Γαλλία, καταβεβλημένος από τις κακουχίες του πολέμου και πριν να δει την απελευθέρωση της πατρίδας του (Σκόντρας, 1969).

[4]Ο Πέτρος Καραγεώργεβιτς ανήκε στον οίκο των Καραγεώργεβιτς. Γεννήθηκε το 1844. Πατέρας του υ­­­πήρξε ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Καραγεώργεβιτς. Το 1903 δολοφονήθηκε ο τότε βασιλιάς της Σερ­βίας, Αλέξανδρος Ομπρένοβιτς και η εθνοσυνέλευση των Σέρβων κάλεσε τον Πέτρο που βρισκόταν στη Γενεύη και τον ανακήρυξε βασιλιά της Σερβίας. Ο Πέτρος Καραγεώργεβιτς υπήρξε δυναμικός η­γέ­της της Σερβίας. Αρχικά πέτυχε πολλές διπλωματικές προσεγγίσεις και συμφωνίες κατά της Τουρ­κίας. Εισήγαγε πολλές εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις στη χώρα του και έθεσε τις βάσεις για πρό­γραμ­­μα εξοπλισμού  και παραγωγής όπλων. Θεωρείται από τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο. Το 1914 εξαιτίας προβλημάτων υγείας που αντιμετώπισε μεταβίβασε τα κα­θή­κο­­­­ντά του στον διάδοχο, Αλέξανδρο Καραγεώργεβιτς, ο οποίος ανακηρύχθηκε Αντιβασιλέας. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο Πέτρος, παρόλο που είχε αποσυρθεί στα Τόπολα, έλαβε τον τίτλο «Βασι­λεύς των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων». Πέθανε το 1921. (Ιστορική Συλλογή Βαλκα­νι­κών Πολέ­μων).

[5] Ο Σέρβος πολιτικός Νίκολα Πάσιτς (1846-1926), σπούδασε μηχανικός στο Βελιγράδι. Στη συ­νέ­χει­α πήγε στην Ελβετία για περαιτέρω σπουδές, όπου γνώρισε τον αναρχικό Μπακούνιν, αλλά και διά­φορους άλλους Σέρβους και Ρώσους επαναστάτες. Το 1878 εκλέχτηκε βουλευτής και το 1881 ί­δρυ­σε το ριζοσπαστικό κόμμα. Ως ρωσόφιλος ήλθε σε αντιπαράθεση με τη δυναστεία των Οβρέ­νο­βιτς, εκ­διώ­χθηκε και δραπέτευσε στη Βουλγαρία. Μετά την παραίτηση του Μιλάνου Οβρένοβιτς ε­πέ­στρε­ψε και εκλέχτηκε δήμαρχος Βελιγραδίου. Λίγο αργότερα εκλέχτηκε βουλευτής και έγινε πρω­θυ­πουργός και υπουργός των Εξωτερικών. Ως πρωθυπουργός συνέσφιξε τις σχέσεις με τη Ρωσία. Το 1894 ο Πά­σιτς παραιτήθηκε από πρωθυπουργός, επειδή επέστρεψε στο Βελιγράδι ο Μιλάνο Οβρένοβιτς. Το 1899, ο Πάσιτς συνελήφθη και καταδικάστηκε σε πενταετή φυλάκιση, εξαιτίας της απόπειρας δο­λο­φο­νίας του Μιλάνου. Ωστόσο, ύστερα από παρέμβαση της Ρωσίας, δόθηκε αμνηστεία στον Πά­σιτς και έ­φυ­­γε στο εξωτερικό. Το 1903 καταλύθηκε η δυναστεία των Οβρένοβιτς και ανέβηκε στον θρό­νο η δυ­να­­στεία των Καραγεώργεβιτς. Έτσι, ο Πάσιτς επανήλθε στη Σερβία και το 1904 έγινε υ­πουργός των Ε­ξω­­­τερικών και το 1906 πρωθυπουργός. Από τότε και μέχρι το 1912, ανέλαβε πολλές φο­ρές την πρω­θυ­­πουργία, αφού πρώτα συνέβαλε στον σχηματισμό της βαλκανικής συμμαχίας ε­να­ντίον της Τουρ­κί­ας. Διεξήγαγε τον πόλεμο κατά της Τουρκίας και στη συνέχεια κατά της Βουλ­γαρίας σε συμμα­χία με την Ελ­λάδα. Στις διασκέψεις ειρήνης του Λονδίνου και του Βουκουρεστίου εκ­προ­σώ­πη­σε τη χώ­ρα του. Κατά τη έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου το 1914, ο Πάσιτς διηύθυνε την πολιτική της πα­τρί­­δας του. Παραιτήθηκε από την πολιτική το 1926, για λόγους υγείας και λίγους μήνες μετά πέθανε (Νεώ­τε­ρον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου).

 

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1.

ΕΦΗΜΕΡΙΣ «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ», αρ. 171/25-6-1916

ΣΕΡΒΙΚΑΙ ΠΑΡΑΣΗΜΟΦΟΡΙΑΙ

Η Α.Μ. Υψηλότης ο Βασιλεύων Διάδοχος της Σερβίας Αλέξανδρος απένειμεν εις τον Ταγ­ματάρχην κ. Ιωάννην Λυκάκην, Διευθυντήν της Αστυνομικής Διευθύνσεως Κερ­κύ­ρας τον ταξιάρχην του Βασιλικού Τάγματος των ιπποτών της Σερβίας Αγίου Σάβ­βα, τον χρυσούν δε σταυρόν του αυτού Τάγματος εις τον Μοίραρχον κ. Βα­σί­λειον Σα­ρά­τσογλουν δια τας παρασχεθείσας υπηρεσίας των εις τα Σερβικά Στρα­τεύ­ματα κα­τά την εν Κερκύρα διαμονή των.

Χαίρομεν πολύ, ότι Έλληνες αξιωματικοί εγένοντο αφορμή να προσελκύσωσι δια τας υ­­πηρεσίας αυτών, την εκτίμησιν του Υψηλού Ηγεμονιδίου, όστις μετά του Στρατού του εζήτησεν εις το ελληνικόν έδαφος την ανάπαυσιν μετά τοσούτους κόπους και με­τά τοσαύτας ταλαιπωρίας, ας υπέστη το γενναίον Σερβικόν Έθνος. Εκφράζομεν δε α­νυ­πόκριτα τα συγχαρητήρια ημών προς τους τιμηθέντας αξιωματικούς και οπλίτας της Χωροφυλακής.

Επίσης, απένειμε και τα κάτωθι παράσημα εις τους εξής οπλίτας της ενταύθα αστυ­νο­μίας μας Ενωμοτάρχην Μπον Περικλή, ενωμοτάρχην Ζαφειρόπουλο Διονύ­σιον, υπε­νω­­­­­μο­τάρ­χην Μούρτον Ιωάννην, ναυτοχωροφύλακα Κόναν Λεωνίδαν, ναυτο­χωροφύ­λα­­­κα Γιούργαν Σπυρίδωνα, ναυτοχωροφύλακα Μαραμπόν Ανδρέαν, ναυτοχωροφύ­λα­­­­κα Σάχαν Δημήτριον το αργυρούν παράσημον με στέμμα, εις δε τους ναυτο­χω­ρο­φύ­­­λακα Κάνταν Κωνσταντίνο, ναυτοχωροφύλακα Ποφάντην Γεώργιον, ναυτο­χω­ρο­φύ­­λακα Ζώτον Αλέξανδρον, ναυτοχωροφύλακα Νίκαν Σπυρίδωνα, ναυτο­χω­ρο­φύ­λα­κα Μεταλληνόν Ιωάννην, εθελοντήν χωροφύλακα Τσιβουράκην Μιχαήλ, ε­θε­λο­ντή χω­­­­ροφύλακα Χατζηακολάκα Γεώργιον, εθελοντή χωροφύλακα Κουκλάκη Ευ­ά­γ­­γε­λον, εθελοντή χωροφύλακα Κορακάην Ιωάννην, εθελοντή χωροφύλακα Λα­ζου­ράκη Σπυ­ρίδωνα, εθελοντή χωροφύλακα Παπαδοκωνσταντάκην Παναγιώτη και Μα­ρα­γκά­κην Μιχαήλ εθελοντή χωροφύλακα το αργυρούν παράσημον άνευ στέμματος δια τας υ­­­πηρεσίας ας προσέφερον εις τον Βασιλικόν Οίκον της Σερβίας διατιθεμένοι δια την τή­ρησιν της ασφαλείας και τάξεως πέριξ των ανακτόρων.

2.

ΕΦΗΜΕΡΙΣ «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ», αρ. 172/ 1-7-1916

Εις τον Εστεμμένον αντιπρόσωπον της υπερόχου φυλής, εις τον Εστεμμένον Σύμμα­χον του  Ελληνικού Λαού, η Ελλάς σύμπασα, ιδιαίτατα δε η Κέρκυρα, εύχεται, ε­πί τη προ­­­χθεσινή Επετείω του Ονόματος του, αδιατάρακτον την μέλλουσαν ευτυχίαν αυτού τε και της Πατρίδος του. Αι σημεριναί σκληραί δοκιμασίαι, ας υφίσταται  η υπέροχος και απαράμιλλος Σερβική φυλή, παροδικοί και πρόσκαιροι όλως σταθμοί παρο­μαρ­τού­ντες εις την δεινότητα και το μέγεθος του διεξαγομένου αγώνος, κα­τερ­γά­ζονται α­σφα­λή την εξέλιξιν της ιστορικής αποστολής, της εξαισίας φυλής, ης η­γεί­ται ο Βα­σι­λεύς Πέτρος, Μονάρχης προς όν σήμερον στρέφονται μετά θαυμασμού τα όμ­ματα ο­λο­­­κλήρου του πεπολιτισμένου κόσμου. Η Ελληνική ψυχή, εξωτερι­κεύ­ου­σα σή­μερον, τα ειλικρινή και ανεπηρέαστα αυτής αισθήματα, εύχεται εις τον Εστεμ­μέ­νον ήρωα να ευ­­τυχήση, την προσεχή Επέτειον του ονόματός του, να εορτάση τρισευδαίμων και ευ­τυ­χής, εν μέσω ευτυχούσης και αγαλλωμένης της φυλής του, εν τη πρωτευούση Σερ­βί­ας, μεγάλης και ισχυράς, τρισενδόξου και αρρενωπής και πε­ρι­βαλ­λομένης υπό φω­­τει­νής αίγλης εκ των μεγάλων αγώνων και των ωραίων θυσιών, της ενεστώσης δο­κι­μασίας.

3.

ΕΦΗΜΕΡΙΣ «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ», αρ. 175/ 23-7-1916

Ο Σερβικός Στρατός, αφού υπέστη όλας τας μακράς ταλαιπωρίας της φοβεράς ε­κεί­νης υποχωρήσεως, δια μέσου αφιλοξένων χωρών, εν Κερκύρα εύρε, τέλος, την πο­θη­τήν ανακούφισιν των θλίψεων του και την αδελφικήν Γαλλικήν βοήθειαν, προς α­να­σύ­­­νταξιν αυτού. Επανακτήσας απάσας τας ηθικάς και υλικάς αυτού δυνάμεις, με­τε­φέρ­θη εις Θεσσαλονίκην, ίνα εκείθεν βαδίση και πάλιν νικηφόρος, προς την πά­τριον χώ­ραν, η οποία στενάζει ακόμη υπό την βάναυσον πίεσιν του επιδρομέως.

Οι Σέρβοι στρατιώται εις την Μακεδονικήν γην, απέβλεπον, μετά πίστεως, προς τον τε­­­­λικόν αυτών θρίαμβον. […]

Ο τηλέγραφος μας ανήγγειλε ήδη, τας πρώτας Σερβικάς νίκας. Η Ελληνική ψυχή εύ­χε­­­ται εις την ηρωϊκήν Φυλήν, ταχέως να επανακτήση την γην της Πατρίδος της, όπου πα­­ρά τας καταστροφάς, ας επήνεγκεν εις αυτήν ο μισητός επιδρομεύς, θα επανεύρη την αμοιβήν θριάμβου, ο οποίος θα πλαισιούται από την αίγλην της μεγάλης θυσίας, δια της οποίας εγράφη η ηρωϊκοτέρα σελίς του μεγάλου Ευρωπαϊκού πολέμου.

 

4.

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ, 20 ΙΟΥΛΙΟΥ 1917.

[Records of the Great War, Vol. VII, ed. Charles F. Horne, National Alumni 1923]

Τα πρώτα βήματα για τη δημιουργία του νέου κράτους της Γιουγκοσλαβίας:

1. Το Κράτος των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, οι οποίοι είναι επίσης γνω­­­στοί ως Νοτιοσλάβοι ή Γιουγκοσλάβοι, θα είναι ένα ελεύθερο και ανε­ξάρ­τη­το βασίλειο, με αδιαίρετο έδαφος και ενιαία ισχύ. Το Κράτος αυτό θα είναι συ­νταγματική, δη­μο­κρα­­τική και Κοινοβουλευτική μοναρχία, υπό τη δυ­να­στεί­α των Καραγεώργεβιτς, η ο­ποί­α ασπαζόταν πάντα τα ιδανικά και τα συ­ναι­­σθή­ματα του έθνους, τοποθετώντας πά­­­νω από όλα την εθνική ελευθερία και θέ­ληση.
2. Το όνομα του Κράτους αυτού θα είναι Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλο­βέ­νων και ο τίτλος του ηγεμόνα θα είναι Βασιλεύς των Σέρβων, Κροατών και Σλο­­βέ­νων.
3. Το Κράτος θα έχει ένα εθνόσημο, μόνο μία σημαία και ένα στέμμα.

4 Οι τέσσερεις διαφορετικές σημαίες των Σέρβων, των Κροατών και των Σλοβένων θα έχουν ίσα δικαιώματα και θα μπορούν να κυματίζουν ελεύθερα σε κάθε περί­πτω­ση. Το ίδιο θα ισχύει και για τα τέσσερα διαφορετικά εθνό­ση­μα.

5. Οι τρεις εθνότητες, οι Σέρβοι, οι Κροάτες και οι Σλοβένοι θα είναι ίσοι ε­νώ­­­πιον του νόμου σε όλη την έκταση του βασιλείου και κάθε ένας θα μπορεί να κάνει ελεύ­θε­­ρα χρήση του νόμου σε κάθε περίπτωση της δημόσιας ζωής και απέναντι σε όλες τις εξουσίες.
6. Τα δύο αλφάβητα, Κυριλλικό και Λατινικό, θα έχουν ίδια δικαιώματα και κά­θε έ­νας θα μπορεί να τα χρησιμοποιεί ελεύθερα σε όλη την έκταση του βα­σι­λείου. Η βα­σι­λική εξουσία και οι εξουσίες τοπικής αυτοδιοίκησης έχουν το δι­καίωμα και πρέπει να χρησιμοποιούν τα δύο αλφάβητα ανάλογα με την επι­θυ­­μία των πολιτών.
7. Όλες οι θρησκείες αναγνωρίζονται και μπορούν να ασκούνται ελεύθερα και δη­μό­σια. Η Ορθόδοξη, η Ρωμαιοκαθολική και η Μουσουλμανική θρησκεία, οι οποίες εί­ναι οι πιο συνηθισμένες στη χώρα μας, θα είναι ίσες και θα χαί­ρουν των ιδίων δικαι­ω­μά­των σε σχέση με το Κράτος. Με βάση αυτές τις αρ­χές, η Νομοθεσία θα φροντίζει να διατηρεί τη θρησκευτική ειρήνη, σε συμ­φω­νία με το πνεύμα και τις παραδόσεις ό­λου του έθνους μας.
8. Το Γρηγοριανό ημερολόγιο θα εφαρμοστεί το συντομότερο δυνατόν.
9. Τα εδάφη των Σέρβων, των Κροατών και των Σλοβένων θα αποτελούνται α­πό τα ε­δά­φη στα οποία ζει το έθνος μας σε συμπαγή μάζα και χωρίς ασυνέ­χεια και εκεί που δεν μπορεί να ακρωτηριαστεί, χωρίς να τραυματιστούν τα ζω­τικά συμφέροντα της κοι­­νό­­τητας. Το έθνος μας δεν ζητά τίποτα που ανήκει σε άλλους, μόνο απαιτεί ότι α­νή­κει σε αυτό. Επιθυμεί να απελευθερώσει τον ε­­αυτό του και να εγκαθιδρύσει την ε­νό­τητά του. Για τον λόγο αυτό συνειδητά και σταθερά απορρίπτει κάθε μερική λύση του προβλήματος της ελευθερίας του από την Αυστροουγγρική κυριαρχία.
10. Η Αδριατική Θάλασσα θα είναι ελεύθερη και ανοικτή σε όλους, προς το συμ­φέρον της ελευθερίας και των ίσων δικαιωμάτων όλων των εθνών.
11. Όλοι οι πολίτες σε όλη την έκταση του βασιλείου είναι ίσοι, και χαίρουν των ί­διων δικαιωμάτων σε σχέση με το Κράτος και τον νόμο.
12. Η εκλογή των Βουλευτών στην Εθνοσυνέλευση θα λάβει χώρα με καθο­λι­κή ψη­φο­φορία, η οποία θα είναι ίση, άμεση και μυστική. Το ίδιο θα ισ­χύ­ει και για τις ε­κλο­γές στις κοινότητες και άλλους διοικητικούς θεσμούς. Σε κάθε κοι­νό­τητα θα λαμβά­νε­ται μία ψήφος.
13. Το Σύνταγμα που θα καθοριστεί μετά τη συνθήκη ειρήνης από τη Συ­ντα­κτι­κή Συ­νέλευση, η οποία θα εκλεγεί από καθολική, άμεση και μυστι­κή ψη­φο­φορία θα λει­­τουργήσει ως βάση για τη ζωή του Κράτους. Θα είναι η αρχή και το απόλυτο τέ­λος κάθε ισχύος και όλων των δικαιωμάτων με βά­ση τα οποία θα καθορίζεται η ό­λη η ζω­ή του έθνους. Το Σύνταγμα θα δίνει στους αν­θρώπους τη δυνατότητα να εξασκούν συ­γκεκριμένες ενέργειες στις το­­πικές αυ­το­διοικήσεις, οι οποίες θα ρυθμίζονται από φυ­σικές, κοινωνικές και οι­κο­νο­μι­κές συνθήκες. Το Σύνταγμα πρέπει να υιοθετηθεί στην ολότητά του, α­πό την αριθμητική πλειοψηφία της Συντακτικής Συνέλευσης και ό­λοι οι άλ­λοι νό­μοι που θα ψηφιστούν από τη Συντακτική Συνέλευση δεν θα πε­ρι­έλ­θουν σε ισχύ μέχρι να κυρωθούν από τον Βασιλέα. Έτσι, το ηνωμένο έθνος των Σέρ­βων, των Κροατών και των Σλοβένων θα δημιουργήσει ένα κράτος δώ­δε­κα ε­κα­τομ­μυ­ρίων κατοίκων. Το Κράτος θα είναι εγγύηση της ε­θνι­κής ανε­ξαρ­τη­σίας τους και της γενικής εθνικής προόδου και πολιτισμού και ένα ισχυρό προ­πύργιο απέναντι στις πιέ­σεις των Γερμανών και αδιαχώ­ρι­στος σύμμαχος ό­­λων των πολιτισμένων λαών και Κρα­τών. Έχοντας προκη­ρύ­ξει την αρχή του δι­καίου, της ελευθερίας και της διε­θνούς δικαιοσύνης, θα α­πο­τελεί μέρος της νέας κοινωνίας των εθνών.

Υπογράφηκε στην Κέρκυρα, 20 Ιουλίου 1917, από τον Πρόεδρο του Συμβου­λίου και Υ­πουργό Εξωτερικών του Βασιλείου της Σερβίας, Νίκολα Πάσιτς και τον Πρόεδρο της Γιουγκοσλαβικής Επιτροπής Δρ. Άντς Τρούμπιτς.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Γ.Α.Κ.-Α.Ν.Κ. Ιδιωτικό Αρχείο Σπυρίδωνος Θεοτόκη, φ. 1. Δεκαετία 1910-1919, 26. Επιστολή 21-10-1916 του Ανδρέα Ανδρεάδη προς τον Σπυρίδωνα Θε­ο­τόκη.
• Γ.A.Κ.- Α.Ν.Κ. Αρχείο Δαφνή, φ.271, Κέρκυρα-Ιστορία Νεώτερη, Εφημερίς χ.τ, χ.χ. «Βίδο, το νη­σά­­κι με το μαυσωλείο 12000 Γιουγκοσλάβων στρα­τιω­τών».

ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Εφημερίς «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ» αρ. 171/25-6-1916, αρ. 172/1-7-1916, αρ. 174/16-7-1916, αρ. 175/ 23-7-1916.
• Εφημερίς «ΕΜΠΡΟΣ», αρ.6924/26-1-1916, αρ.6930/1-2-1916,αρ. 6941/12-2-1916, 6943/14-2-1916, αρ.6952/24-2-1916, αρ.6955/27-2-1916, αρ.6958/1-3-1916, αρ.6960/3-3-1916, αρ.6963/6-3-1916, αρ.6965/8-3-1916, αρ.6966/9-3-1916, αρ.7141/­1-9-1916.
• Records of the Great War, Vol. VII, ed. Charles F. Horne, National Alumni 1923.
• Σερβικό Μουσείο Κέρκυρας.

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

• Ασημακόπουλος, Κ. (2008). Εκείνοι που δεν έφυγαν. Αθήνα: Εκδόσεις Ά­γκυ­ρα.
• Ζούμπος, Γ. (1998, Φεβρουάριος). Η τραγική πορεία ενός έθνους: Οι Σέρβοι στην Κέρ­κυ­ρα. Exit στην Κέρκυρα, 11.
• Ιστορική Συλλογή Βαλκα­νι­κών Πολέμων. Ανακτήθηκε 15 Ιουνίου, 2016, από http://www.balkanwars.gr/i-arhigi-ton-simmahon.html
• Ιωνάς, Σ. (χ.χ.). Οι Σέρβοι στην Κέρκυρα (1916-1918). Ανακτήθηκε 15 Ιουνίου, 2016, από https://www.corfuhistory.eu/?p=1307
• Κατσαρός, Σ. (1958). Ιστορία της νήσου Κερκύρας. Κέρκυρα: Ιδίου.
• Λεονταρίτης, Γ. (1978). Η Ελλάς και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Στο: Ι­στορία του Ελληνικού Έθνους, (τόμ. ΙΕ, σελ. 33). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
• Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου»,(χ.χ). Αθήναι: Έκδοσις της εγκυκλο­παι­­δι­­­κής επιθεω­ρή­σεως «Ήλιος».
• Οι Σέρβοι στην Κέρκυρα. (2009, Ιούλιος 8).[άρθρο σε forum διαδικτυακής κοινότητας]. Ανακτήθηκε 15 Ιουνίου, 2016, από http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=51&t=158089
• Παπανδριανός, Ι. (1997, Μάρτιος-Απρίλιος). Ο γολγοθάς των Σέρβων μέσα από τα αλβανικά βουνά και η ανάστασή τους στην Κέρκυρα. Πολιτιστικός Σύλλογος Ενδοχώρα,
• Πάσιτς.(χ.χ.). Στο Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (τόμ. 15, σελ. 594). Αθήναι: Έκδοσις της εγκυκλο­παι­δι­­­κής επιθεω­ρή­σεως «Ήλιος».
• Σβορώνος, Ν. (2015) Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας. Αθήνα: Δημο­σιο­γραφικός Οργανισμός Λαμπράκη.
• Σκόντρας, Σ. (1969). Η Σερβική υποχώρησις. Το δράμα ενός ηττηθέντος Στρατού. Στο: Εικονογραφημένη ιστορία του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, (τόμ. Β΄, σελ. 320-321). Αθήναι: Εκδοτικός Οίκος Κέκροψ.
• Στίνας, Α. (1987, Δεκέμβριος). Η τελευταία συνέντευξη. Τότε, 29.
• Τζώρα, Μ. (2011, Σεπτέμβριος 22). Κέρκυρα: Το «νησί της σωτηρίας» του σερβικού λαού. Ανακτήθηκε 15 Ιουνίου, 2016, από http://web.anampa.gr/balkans/article.php?doc_id=612731
• Babac, D. (2014) The servian army in the great war 1914-1918. Βελιγράδι.
• Burns, E. (χ.χ) Ευρωπαϊκή Ιστορία. Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νε­ό­τερης Ευρώπης, τ. Β΄. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Παρατηρητής.
• Tomasevic, J. (2005-2014). Ο σερβικός στρατός στον μεγάλο πόλεμο, ένας στρατός αγροτών. Εντυπώσεις από την εμπόλεμη Ελλάδα. Βαλκανικά Σύμμεικτα, 16 (σελ. 193-219).

 

* * *