Η ξεχασμένη προσφορά των φυλακισμένων πολιτικών κρατουμένων

Διοικητήριο και Φυλακές

Όλοι αναφερόμαστε στην περίπτωση του Διοικητηρίου. Τη θυμίζω: το κτήριο ήδη είχε πάθει σοβαρές ρωγμές από το δεύτερο σεισμό. Ο υπουργός Πρόνοιας, όμως, Αδαμόπουλος διαβεβαιώνοντας τους υπαλλήλους για την ασφάλεια του κτηρίου, τους διέταξε να μείνουν στις θέσεις τους. Το αποτέλεσμα ήταν να καταπλακωθούν όλοι όσοι την  ώρα του τρίτου σεισμού εργάζονταν μέσα στο ετοιμόρροπο κτήριο.

 Όλοι, όμως, ξεχνάμε τις Φυλακές του Αργοστολιού. Γιατί τότε λειτουργούσαν οι Φυλακές – στο χώρο του σημερινού Ξενία., στο βόρειο τμήμα της πόλης του Αργοστολιού. Eίχε προηγηθεί η περίοδος του Εμφυλίου Πολέμου και την εποχή των σεισμών στις ακτίνες τους «φιλοξενούνταν» περίπου 350 με 400 πολιτικοί κρατούμενοι – οι περισσότεροι μελλοθάνατοι – και 100 περίπου ποινικοί.  Τι έγινε, αλήθεια, με αυτούς τους συνανθρώπους μας; Αναφέρω εδώ σύντομα ότι οι Φυλακές δεν πλάκωσαν κανένα φυλακισμένο – θα δούμε γιατί – και όλοι  σώθηκαν σε αντίθεση με το Διοικητήριο, που έγινε τάφος αθώων εργαζομένων.

Τα τρία χτυπήματα

 Με τον πρώτο σεισμό – πρωί της Κυριακής 9 Αυγούστου 1953 – οι Φυλακές μέτρησαν τον πρώτο – και μοναδικό, ευτυχώς – νεκρό τους, έναν Κρητικό ενωματάρχη, που τον τραυμάτισε θανάσιμα μια πλάκα από τον εξωτερικό τοίχο των Φυλακών. Αμέσως οι πολιτικοί κρατούμενοι ζήτησαν να εγκαταλείψουν το κτήριο, αλλά αρνήθηκαν ο διευθυντής των Φυλακών, ο φρούραρχος και ο εισαγγελέας.

Με το δεύτερο σεισμό – ξημερώματα της Τρίτης 11 Αυγούστου – η επικινδυνότητα του κτηρίου έγινε σοβαρή, καθώς οι  μαλτεζόπλακες των κελιών «ξαρματώθηκαν», προκαλώντας πάλι τις διαμαρτυρίες των φυλακισμένων. Υπήρξαν τραυματίες. Γι’ αυτό οι πολιτικοί κρατούμενοι επέμεναν με εντονότατες διαμαρτυρίες ζητώντας να εγκαταλείψουν αμέσως το επικίνδυνο κτήριο. Τελικά αναγκάστηκε η διεύθυνση των Φυλακών το πρωί της Τετάρτης, 12 Αυγούστου, να δώσει την πολυπόθητη εντολή εξόδου από τις Φυλακές και την άδεια εγκατάστασης των φυλακισμένων στο διπλανό χώρο της πλατείας του Μέτελα.

Αμέσως μετά, χωρίς καμιά καθυστέρηση, έγινε η εκκένωση του κτηρίου  συντονισμένα και πειθαρχημένα από την πλευρά των κρατουμένων. Ο νέος χώρος καταυλισμού περιφράχθηκε από τους ίδιους με αγκαθωτό σύρμα, κατασκευάστηκαν τουαλέτες, μπήκαν και οι σκοπιές με τα οπλοπολυβόλα τους. – Βλέπεις, ακόμη και σε τέτοιες έκτακτες καταστάσεις για το κράτος της καταστολής ο «εσωτερικός εχθρός» παραμένει εχθρός… Μόνο που ο «εχθρός» αυτός  θα δείξει στη συγκεκριμένη περίπτωση την ανωτερότητά του! Κανένας πολιτικός κρατούμενος δε διανοήθηκε να φύγει. Οι ίδιοι, μάλιστα, οι πολιτικοί κρατούμενοι πήραν εντολή να προσέχουν τους ποινικούς μήπως δραπετεύσουν. Αλλά κάτι τέτοιο δε χρειάστηκε: μέσα σε εκείνες τις συνθήκες και οι ποινικοί ήταν συνεννοήσιμοι και αρκετά συνεργάσιμοι.

Έτσι λοιπόν, όταν χτύπησε για τρίτη και τελειωτική για το νησί φορά ο Εγκέλαδος – Τετάρτη 12 Αυγούστου 1953, 11.23΄ π. μ. – οι Φυλακές ήταν άδειες. Το κτήριο κατέρρευσε, οι τρόφιμοί του όμως επέζησαν. Οι «Εγκληματικές Φυλακές» του Αργοστολιού δεν υπήρχαν πια, οι φυλακισμένοι τους όμως θα συνέχιζαν να ζουν, όσο τους επέτρεπαν οι αποφάσεις των έκτακτων στρατοδικείων και οι γενικότερες πολιτικές συγκυρίες. Πάντως, αν δεν επέμεναν οι φυλακισμένοι στην έγκαιρη εκκένωση του κτηρίου, είναι σχεδόν βέβαιο πως θα μετρούσαμε πολλά επιπλέον θύματα στο Αργοστόλι.

Αλληλεγγύη και καχυποψία

          Η νέα πια  κατάσταση της σεισμικής καταστροφής του Αργοστολιού είναι δεδομένη και πρέπει να αντιμετωπιστεί χωρίς καθυστερήσεις, με πνεύμα συνεννόησης και αλληλεγγύης. Αλλά και πάλι οι πολιτικοί κρατούμενοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την καχυποψία των αρμοδίων. Ζητούν να συγκροτήσουν συνεργεία διάσωσης και να βγουν στην ερειπωμένη πόλη για βοήθεια, αλλά αμείβονται με άρνηση. Ζητούν να δημιουργήσουν συνεργεία για τη μεταφορά νερού στους πρόχειρους καταυλισμούς, αλλά και πάλι τους απαγορεύεται κάτι τέτοιο.  Έπρεπε να έρθει στο νησί ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Π. Κανελλόπουλος, για να δώσει εντολή στο διευθυντή των Φυλακών να επιτραπεί στους φυλακισμένους να βοηθήσουν στη διάσωση των εγκλωβισμένων, στη μεταφορά των τραυματιών και γενικότερα να συμμετάσχουν στο έργο της βοήθειας, περίθαλψης και ανακούφισης.

Οι γιατροί κρατούμενοι

Στήθηκε, λοιπόν, ένας πρόχειρος σταθμός πρώτων βοηθειών –γιατί υπήρχαν γιατροί ανάμεσα στους πολιτικούς κρατούμενους – και συγκροτήθηκαν τρεις ομάδες τραυματιοφορέων και δύο ομάδες νεροκουβαλητάδων. Έτσι, οι πολιτικοί κρατούμενοι και γενικότερα οι φυλακισμένοι, ξένοι, μη Κεφαλονίτες οι περισσότεροι, πρόσφεραν απλόχερα τις υπηρεσίες του στον αργοστολιώτικο λαό. Και αυτό εμείς οι Κεφαλονίτες δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Πρέπει με κάποιο τρόπο ο Δήμος, η τοπική γενικά κοινωνία να αναδείξει και να τιμήσει εκείνη την προσφορά.

Αρχική απουσία ελληνικών σκαφών

 Στη συνέχεια θα αναφέρουμε κάποια χαρακτηριστικά περιστατικά, τα περισσότερα τραγικά και συγκλονιστικά, που έχουν καταθέσει με τις μαρτυρίες τους οι πολιτικοί κρατούμενοι, αλλά και σκέψεις και εκτιμήσεις τους για πρόσωπα και συμβάντα εκείνων των ημερών.

Αναφέρουν οι πολιτικοί κρατούμενοι την έκπληξή τους για την ολιγωρία της Πολιτείας. Ενώ το λιμάνι του Αργοστολιού είχε κατακλυσθεί από ξένα πλοία, η απουσία ελληνικών σκαφών ήταν προκλητική. Αντί η ελληνική κυβέρνηση να στείλει ιατροφαρμακευτικό υλικό, τρόφιμα, μηχανικούς κ.λπ., προτίμησε να στείλει χωροφύλακες: «Το απομεσήμερο φάνηκε κι ένα δικό μας αρματαγωγό. Να, είπαμε, ήρθε και η βοήθεια της κυβέρνησης. Αμ δε! Κουβάλησε χωροφύλακες! Προπάντων η ασφάλεια απ’ τους αντεθνικώς δρώντες!». Η αλήθεια είναι ότι ενισχύθηκε η τοπική χωροφυλακή. Γιατί όμως;  Ίσως για να αποτραπούν τα κρούσματα κλοπής, λεηλασίας κ.λπ. αλλά και για αντιμετωπιστούν οι αναμενόμενες δίκαιες εξαιτίας της κρατικής ολιγωρίας αντιδράσεις των σεισμόπληκτων κατοίκων.

Υπάρχουν μαρτυρίες ότι εκείνες τις δύσκολες ώρες υπήρξαν κάτοικοι προφανώς του Αργοστολιού, οι οποίοι στράφηκαν στην κλοπή των ερειπωμένων αρχοντικών ή μικρότερων σπιτιών αλλά και στη σκύλευση πτωμάτων: «Δίπλα στη Βαλλιάνειο [Εμπορική Σχολή]. Από έναν σωρό ερειπίων εξείχε ένα χέρι με κομμένο το δάχτυλο του δαχτυλιδιού»… Τέτοιες κλοπές παρουσιάστηκαν, αλλά είναι αλήθεια ότι έγινε προσπάθεια και αντιμετωπίστηκαν με αυστηρότητα. «Δύο από αυτούς εκτελέστηκαν», αναφέρουν οι κρατούμενοι, χωρίς ωστόσο να είναι εξακριβωμένες αυτές οι εκτελέσεις.

Μικρά παιδιά

Ιδιαίτερη ήταν η φροντίδα και η έγνοια τους για τα μικρά παιδιά. «Και το λιγοστό φαγητό μας το μοιράζαμε, στους πιτσιρικάδες ιδιαίτερα. Αλλά νερό προμήθευαν κάθε παιδί που τους ζητούσε: Οι ομάδες των νεροκουβαλητάδων ποτέ δεν έφερναν στο στρατόπεδο πλήρη τα δοχεία του νερού, γιατί στο δρόμο της επιστροφής «πιτσιρικάδες με κυπελάκια […] εκλιπαρούσαν για λίγο νεράκι. Μπορούσαν λοιπόν οι κρατούμενοι […] να τους το αρνηθούν»;

«Βρήκαμε ένα χεράκι παιδικό να εξέχει σ’ ένα χάλασμα. Σκαλίζαμε να βρούμε το σώμα και μια φωνή και ένα δακτυλάκι να κουνιέται: “Αφήστε την αυτή, είναι η αδελφή μου, είναι σκοτωμένη, εμένα να βγάλετε…” Ο πόνος περίσσεψε».

Βασίλισσα Φρειδερίκη και Μαουμπάτεν

Καταθέτουν την αρνητική τους εμπειρία από τις τυχαίες συναντήσεις τους με τον Άγγλο ναύαρχο Μαουμπάτεν και με τη βασίλισσα Φρειδερίκη.

— Παρ’ όλο που οι κρατούμενοι εκτιμούν επωφελέστατη την παρουσία και τη βοήθεια των αγγλικών πλοίων προς τους σεισμόπληκτους, δεν έχουν να πουν τα ίδια καλά λόγια για τον Μαουμπάτεν. Τους έδειξε στάση περιφρονητική: «γύρισε τις πλάτες στους φυλακισμένους, αν και πέρασε δίπλα τους». Γνώριζε, προφανώς, περί τίνων επρόκειτο.

— Επισκέφτηκε το βασιλικό ζεύγος το σεισμόπληκτο νησί και η Φρειδερίκη περπάτησε στους δρόμους. Κάπου στο κέντρο της πόλης συναντήθηκε με ένα από τα συνεργεία των νεροκουβαλητάδων:

« – Ποιοι είστε εσείς; ρώτησε ο ταγματάρχης-ακόλουθος της άνασσας.

– Συνεργείο πολιτικών κρατουμένων.

Σιωπή.

-Δώστε τους τσιγάρα, διέταξε στα γερμανικά.

-Νιχτ ράουχεν, απάντησε ένας νεροκουβαλητής κι ας ήταν όλοι τους φουγάρα φλεγόμενα.

Η Φρειδερίκη εμφανώς ζοχαδιασμένη γύρισε την πλάτη της στην ομάδα».

75άκις εις θάνατον

Και μια ιδιότυπη συγκλονιστική μαρτυρία: Περνώντας από το χώρο του ερειπωμένου Διοικητηρίου ένα από τα συνεργεία των τραυματιοφορέων είδε να κάθεται δίπλα σ’ ένα δέντρο «κουβαριασμένη μια γυναίκα στα μαύρα ντυμένη». Και ακολούθησε ο παρακάτω σύντομος και κοφτός διάλογος:

« – Είστε πολιτικοί κρατούμενοι; ρώτησε.

Κι όταν πήρε καταφατική απάντηση, ορθώθηκε και σχεδόν έσκουξε:

– Το αδικοχαμένο αίμα εκδικήθηκε.

Κερώσαμε. Την καλέσαμε να επισκεφτεί το στρατόπεδο.

– Δε θα ’ρθω. Θα πάω στον εγγονό μου. Με περιμένει.

– Ποιος, θεία;

Μας τύλιξε με μια ζεστή ματιά και χάθηκε».

Ήταν η γιαγιά, η νόνα ενός νεαρότατου πολιτικού κρατούμενου, του Χαράλαμπου Παππαβασιλόπουλου, που είχε εκτελεστεί στο Φανάρι πριν από 4 ακριβώς χρόνια,  στις 13 Αυγούστου 1949, λίγες δηλαδή ημέρες πριν από την επίσημη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, καταδικασμένος για φόνους «75άκις εις θάνατον»!!! Και ήταν μόλις 22 χρονών. Το έγκλημά του ήταν ότι πολέμησε τους κατακτητές ως μέλος της νεανικής αντιστασιακής οργάνωσης της ΕΠΟΝ… Προφανώς, η γιαγιά είχε έρθει εκείνες τις ημέρες στην Κεφαλονιά για τα τετράχρονα από την εκτέλεση του εγγονού της και τη βρήκε ο σεισμός…

Εκτιμήσεις για την προσφορά των πολιτικών κρατουμένων

Οι πρώτες μας εκτιμήσεις για την προσφορά των πολιτικών κρατουμένων και γενικότερα των φυλακισμένων στις Φυλακές του Αργοστολιού μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

▬ Πρώτα-πρώτα, χάρη στην επιμονή τους εκκενώθηκε έγκαιρα το κτήριο των Φυλακών, με αποτέλεσμα να μη θρηνήσουμε κι άλλα θύματα.

▬ Συνειδητοποίησαν αμέσως το μέγεθος της συμφοράς και ζήτησαν να βοηθήσουν. Και η συμβολή τους πρέπει να θεωρείται σημαντική στους απεγκλωβισμούς και την τροφοδοσία (κυρίως υδροδότηση) των σεισμόπληκτων κατοίκων του Αργοστολιού αλλά  και στην παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Ο Ιταλός πλωτάρχης, μάλιστα, Τζιοβάνι Λεόνε, που με τα πλοία του κατέφτασε στη σεισμόπληκτη  Κεφαλονιά για βοήθεια, σε έκθεσή του έχει εξάρει «το υψηλό ηθικό» των πολιτικών κρατουμένων και ειδικότερα του γιατρού πολιτικού κρατούμενου Μ. Σιγανού.

▬ Γενικότερα, έδειξαν απαράμιλλη ευψυχία και λεβεντιά. Αν και μπορούσαν  προφανώς να λιποτακτήσουν, δεν το έπραξαν. Προτίμησαν να μείνουν και να προσφέρουν την αλληλεγγύη τους στους κατοίκους της πόλης του Αργοστολιού – εκείνης της πόλης που για χρόνια τους κρατούσε στον κόρφο της, ανεχόταν και συντηρούσε το κάτεργό τους, που μόνο πόνο, βασανιστήρια και εκτελέσεις τους θύμιζε…

Αναχώρηση για την Κρήτη

Τέσσερις μέρες μετά τον κύριο σεισμό, την Κυριακή 16 Αυγούστου, η ελληνική κυβέρνηση τους έστειλε στην Κρήτη. Με το πλοίο «Αθηνά» οι πολιτικοί κρατούμενοι των ερειπωμένων πια Φυλακών του Αργοστολιού στάλθηκαν στις Φυλακές του Ιτζεδίν (Καλάμι), κοντά στα Χανιά. Όπως λένε οι ίδιοι, έφευγαν με «σφιγμένη την καρδιά από πόνο και συγκίνηση», για να συνεχίσουν τη φυλάκισή τους στην άλλη άκρη της χώρας μας. Πάντως, μέσα στο πλοίο μεταφέρθηκαν χωρίς χειροπέδες. Ήταν, προφανώς, μια μικρή κατάκτηση η μεταγωγή χωρίς χειροπέδες. Και ήταν μια μικρή από το κράτος αναγνώριση των υπηρεσιών, που πρόσφεραν εκείνοι οι φυλακισμένοι στους σεισμόπληκτους κατοίκους τις πρώτες ημέρες των σεισμών στο νησί. Μόνο που μένει σήμερα εμείς, οι σημερινοί κάτοικοι του Αργοστολιού, η τοπική δηλαδή κοινωνία, να βρούμε τρόπο να αναδείξουμε και να τιμήσουμε εκείνη την προσφορά των 500 περίπου φυλακισμένων των τότε Φυλακών της πόλης μας.

Όπως δημοσιεύτηκε στην «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ», σε δύo μέρη, στις 27-8 και 3-9 2016.

* * *