Την περίοδο 1453 (πτώση της Κωσταντινούπολης) μέχρι το 1830 που τελείωσε η Ελληνική Επανάσταση η Ελληνική ιατρική εκπροσωπείται στο σύνολο της σχεδόν από τους Επτανήσιους ιατρούς. Επί Τουρκοκρατίας στην υπόδουλη Ελλάδα το ιατρικό επάγγελμα εξασκούν ελάχιστοι επιστήμονες γιατροί και μερικοί ικανοί εμπειρικοί από τους οποίους προήλθαν οι αμαθείς κομπογιαννίτες.. Διακεκριμένοι διπλωματούχοι γιατροί εμφανίζονται στην Επτάνησο από το 15ο -16° αιώνα που είχαν σπουδάσει ιατρική στην Ευρώπη και σιο φημισμένο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας (που οι βασικές σχολές του ήταν η Ιατροφιλοσοφική και η Νομική), πολλοί από τούς οποίους είχαν διαπρέψει όχι μόνο στην ιατρική αλλά και στα γράμματα τις τέχνες και την πολιτική. Επίσης η Υγειονομική μέριμνα και η κοινωνική πρόνοια στην Επτάνησο επί Ενετοκρατίας δεν είναι δυνατόν να συγκριθούν με εκείνη της Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας, αλλά αντίθετα ήταν του ίδιου επιπέδου με εκείνη της Ευρώπης. Κύριος στόχος της μέριμνας αυτής ήταν αφενός μεν η αντιμετώπιση των επιδημιών που μάστιζαν τότε την ανθρωπότητα, με την ίδρυση και λειτουργία υγειονομείων, λοιμοκαθαρτηρίων και νοσοκομείων και αφ’ ετέρου η προστασία των εκθέτων και απόρων του πληθυσμού της Επτανήσου με τη λειτουργία ασύλων, νοθοτροφείων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Για την προφύλαξη από την επιδημία της πανώλης στην Επτάνησο, η Ενετική Κυβέρνηση ιδρύει το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο στη Κέρκυρα και αργότερα (1742) στην Κεφαλλονιά και τη Ζάκυνθο. Το λοιμοκαθαρτήριο της Ζακύνθου ήταν και το σημαντικότερο γιατί η Ζάκυνθος είναι πολύ κοντά στη Πελοπόννησο, στην οποία η πανώλη ήταν σχεδόν ενδημική.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο τομέα της κοινωνικής πρόνοιας επί Ενετοκρατίας μεταξύ των άλλων μέτρων ιδρύθηκαν και λειτούργησαν τα παρακάτω άσυλα και φιλανθρωπικά ιδρύματα. Το 1466 ιδρύεται στη Κέρκυρα από την αδελφότητα του Αγίου Ιακώβου και Χριστόφορου ξενώνας, όπου γίνονται δεκτοί ασθενείς, πτωχοί και γενικά άτομα που είχαν ανάγκη από στέγη και περίθαλψη, ενώ το 1715 ιδρύεται άσυλο πτωχών όπου αργότερα (1758) οι φαρμακέμποροι της Κέρκυρας προμήθευαν δωρεάν φάρμακα. Το 17° αιώνα στη Ζάκυνθο λειτουργεί άσυλο απόρων γραιών, το φιλανθρωπικό σωματείο “Ιερό Ταμείο των πτωχών Ιερέων” (1790) και από το 1560 το Ταμείο Αιχμαλώτων για την ανακούφιση των ναυτικών που αιχμαλώτιζαν οι πειρατές καθώς και των οικογενειών τους. Επίσης το 17° αιώνα ιδρύεται στην Κέρκυρα το πρώτο Ορφανοτροφείο για την προστασία των εκθέτων. Σύμφωνα με το νόμο του 1653 τα άρρενα έκθετα όταν μεγάλωναν εστρατεύοντο, τα δε θήλεα εδίδοντο σε ενάρετες οικογένειες.
Από το 16° αιώνα και τις αρχές του 17ου αιώνα αρχίζουν να λειτουργούν στα Επτάνησα νοσοκομεία που αποτελούσαν εξέλιξη των περίφημων Βυζαντινών ξενώνων, που ήταν πραγματικά νοσοκομεία για άπορους και ξένους και των νοσοκομείων του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης της Δύσης. Το πρώτο νοσοκομείο ιδρύεται στη Ζάκυνθο το 1648 και ακολουθούν στην Κέρκυρα (1698) και στη Λευκάδα (1717). Στην Κεφαλλονιά στα 1713 αναφέρεται θεμελίωση ορνιθοτροφείου και νοσοκομείου που αρχίζει να λειτουργεί το 1715. Επίσης υπήρχε και το ίδρυμα “Ξενών των πτωχών και οδοιπόρων”.
Δεν είναι γνωστή η χρονολογία σύστασης υγειονομικής υπηρεσίας στην Επτάνησο. Είναι γνωστό όμως ότι το 1574 υπηρετούν υγειονόμοι οι οποίοι μαζί με τον προνοητή ελάμβαναν αποφάσεις για κάθε ζήτημα σχετικό με την υγειονομική υπηρεσία. Επί Ενετοκρατίας λειτουργούν στην Επτάνησο Ιατροδικαστική και αστιατρική υπηρεσία. Έργο των αστιάτρων, οι οποίοι ήταν έμπειροι διπλωματούχοι ιατροί που εξελέγοντο από το Συμβούλιο των Ευγενών, ήταν η παροχή επιστημονικής συνδρομής στις δημόσιες υπηρεσίες, η δωρεάν ιατρική φροντίδα στους άπορους πολίτες και ο έλεγχος των φαρμακείων δύο φορές το χρόνο.
Στα Επτάνησα τα πρώτα φαρμακεία απαντώνται επί Ενετοκρατίας, οι δε φαρμακοποιοί του Ιονίου Κράτους σπούδαζαν αρχικά στα Πανεπιστήμια της Ιταλίας και αργότερα στην Ιόνιο Ακαδημία. Στη Βενετία ήδη από το 1303 είχε ιδρυθεί το Collegio dei Medici για την εκπαίδευση των γιατρών, ενώ το 1565 ιδρύθηκε το Κολέγιο των φαρμακοποιών Collegio deί Speciali, ή Collegio Farmaceutico. Τα φαρμακεία της Επτανήσου ήταν ταυτόχρονα κέντρα όπου συναθροίζοντο αξιωματούχοι και επιστήμονες διαφόρων κλάδων καθώς επίσης και καλλιτέχνες όπου εσυζητούντο διάφορα επιστημονικά, καλλιτεχνικά και κοινωνικά θέματα, εκτός από πολιτική, αφού σύμφωνα με τους νόμους της Ενετίας απαγορευόταν η δημόσια συζήτηση της πολιτικής του κράτους. Οι συζητήσεις αυτές πραγματοποιούντο τις βραδινές ώρες ενώ τα μεγαλύτερα φαρμακεία της εποχής είχαν πίσω από το κατάστημα χώρο -αίθουσα ιδιαίτερα διαμορφωμένο και επιπλωμένο κατάλληλο για τις συναθροίσεις. Οι Επτανήσιοι φαρμακοποιοί όπως και οι συνάδελφοι τούς στην Ενετία ήταν υποχρεωμένοι να τηρούν την Ενετική φαρμακοποιία που είχε εκδοθεί στιην Πάδοβα, το όλο πλαίσιο δε της άσκησης του επαγγέλματος των φαρμακοποιών στην Επτάνησο ρύθμιζαν πέραντων άλλων και αυστηροί νόμοι ως προς τη διάθεση και την άριστη ποιότητα των φαρμάκων, που έπρεπε να γίνεται μόνο με εντολή γιατρού και σε καμιά περίπτωση με ιδία πρωτοβουλία ή εντολή εμπειρικών.
Οι ιατροί της Επτανήσου επισκέπτοντο ο καθένας ένα συγκεκριμένο φαρμακείο πρωί, απόγευμα όπου ελάμβαναν παραγγελίες για επισκέψεις αρρώστων κατ’ οίκον, αλλά και για εξέταση στο φαρμακείο αρρώστων που τους περίμεναν εκεί. Η εξέταση γινόταν σε ιδιαίτερο δωμάτιο του φαρμακείου, γνωστό σαν “ιδιαίτερο”, έναντι μικρής αμοιβής ή και δωρεάν. Το φαρμακείο λοιπόν λειτουργούσε και σαν εξωτερικό ιατρείο και σαν σταθμός πρώτων βοηθειών. Ο έλεγχος των φαρμακείων γινόταν, όπως προαναφέρθηκε, δύο φορές το χρόνο από τους αστίατρους. Την ίδια περίοδο οι Επτανήσιοι ιατροί επισκέπτοντο αρρώστους στα χωριά έφιπποι ή με άμαξες και ουδέποτε πεζοί/Ηταν άνθρωποι που συγκέντρωναν την σοφία και την επιστημονική γνώση της εποχής τους γι’ αυτό και επροσφωνούντο “εξοχότατοι”, είχαν δε σημαντική κοινωνική θέση και επιρροή τόσο στους συμπολίτες τους όσο και στους κατακτητές από τους οποίους απολάμβαναν προστασία και προνόμια και εθεωρούντο ιερά πρόσωπα. Η ανώτερη μόρφωση των Επτανησίων ιατρών την περίοδο της Ενετοκρατίας αλλά και αργότερα και σε άλλους τομείς της παιδείας πέραν της ιατρικής, δημιούργησε τον όρο Ιατροφιλόσοφος, όρος συνώνυμος του ολοκληρωμένου σοφού με φιλομάθεια και πολυμάθεια που διαφαίνεται και από τις αξιόλογες μελέτες τους, από τα συγγράμματα τους καθώς επίσης και από τους σπουδαίους υγειονομικούς νόμους που θέσπιζαν τα δημοτικά συμβούλια της Επτανήσου με την υπόδειξη των ιατρών. Οι παραπάνω δομές ιατροφαρμακευτικής – υγειονομικής μέριμνας και κοινωνικής πρόνοιας στην Επτάνησο επί Ενετοκρατίας διατηρήθηκαν σε πολλά σημεία και αργότερα καθιστώντας τους Επτανήσιους λειτουργούς υγείας σε φορείς όχι μόνο παροχής υπηρεσιών υγείας αλλά και ευρύτερα πνευματικούς ανθρώπους, παράδοση που εν πολλοίς διατηρείται μέχρι σήμερα.
Ηλίας Φραγκισκάτος ( ιατρός πνευμονολόγος) ,περιοδικό “Η Θάλασσα” http://www.alidromos.gr/
* * *
Leave A Comment